ศาสตร์เกษตรดินปุ๋ย : ขอบคุณแหล่งข้อมูล : หนังสือเทคโนโลยีชาวบ้าน

http://info.matichon.co.th/techno/techno.php?srctag=05094010958&srcday=2015-09-01&search=no

วันที่ 01 กันยายน พ.ศ. 2558 ปีที่ 27 ฉบับที่ 606

กศน. ทั่วไทย

จิรวรรณ โรจนพรทิพย์

ศูนย์ฝึกอาชีพชุมชนจักสานบ้านตลาดใหม่ สร้างรายได้ที่ยั่งยืน สู่อ่างทอง

หากใครอยากได้เครื่องจักสานคุณภาพดี ฝีมือสวยงาม เพื่อเป็นของขวัญของฝากผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือ ก็ขอแนะนำให้แวะไปที่จังหวัดอ่างทอง เพราะที่นี่มีชื่อเสียงโด่งดังเรื่องจักสานเป็นที่รู้จักทั้งคนไทยและต่างชาติ จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของคำขวัญประจำจังหวัดอ่างทอง ที่กล่าวว่า “พระสมเด็จเกษไชโย หลวงพ่อโตองค์ใหญ่ วีรไทยใจกล้า ตุ๊กตาชาววัง โด่งดังจักสาน ถิ่นฐานทำกลอง เมืองสองพระนอน”

“ชุมชนบ้านตลาดใหม่” คือ หนึ่งในตัวอย่างชุมชนเข้มแข็งที่มีผลงานโดดเด่นด้านงานจักสาน จากงานจักสาน หวาย ไม้ไผ่ และใบลาน ของชาวบ้าน ได้พัฒนารูปแบบให้มีความทันสมัย จนเป็นที่ยอมรับระดับชาติ ประกวดงานหัตถศิลป์ก็ได้รางวัลมาโดยตลอด จนดังไปถึงญี่ปุ่น ขายในร้านของฝากชาวต่างประเทศ ให้สาวๆ ใช้ถือไปงานกลางคืน หรือจะไว้ออกงาน ก็ดูดีทีเดียว

ย้อนรอยตำนานจักสานหวายบ้านตลาดใหม่

เดิมชาวบ้านตำบลตลาดใหม่มีอาชีพทำนา เมื่อว่างเว้นจากฤดูทำนา ชาวบ้านมักใช้เวลาว่างให้เป็นประโยชน์ด้วยการนำหวายไม้ไผ่และใบลานมาสานตะกร้า กระบุง ชะลอม ฯลฯ โดยมุ่งผลิตภาชนะดังกล่าว สำหรับใช้ภายในครัวเรือน แต่ในปัจจุบันชาวบ้านไม่ค่อยมีเวลาได้จักสานเครื่องใช้ไม้สอยด้วยตัวเอง จึงหันมาซื้อเครื่องจักสานที่มีจำหน่ายในท้องตลาดมาใช้ในครัวเรือนแทน

กศน. อำเภอวิเศษชัยชาญ เล็งเห็นความสำคัญของงานหัตถกรรมในชุมชนท้องถิ่น จึงได้จัดกิจกรรมการฝึกอบรมให้ความรู้ในการสร้างงาน สร้างอาชีพ ภายในตำบลตลาดใหม่ โดยเปิดรับผู้สนใจเข้ามารวมกลุ่มฝึกสอนทักษะอาชีพด้านการจักสาน กศน. อำเภอวิเศษชัยชาญ ได้สนับสนุนงบประมาณด้านการจัดซื้อวัตถุดิบ การพัฒนารูปแบบผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ โดยคัดเลือกผู้เชี่ยวชาญด้านงานจักสานในท้องถิ่นและภูมิปัญญาท้องถิ่นมาเป็นวิทยากรผู้สอนให้กับชาวบ้านในตำบลตลาดใหม่ จึงเป็นจุดเริ่มต้นในการจัดตั้ง “ศูนย์ฝึกอาชีพชุมชน (ศฝอช) จักสานบ้านตลาดใหม่”

ศูนย์ฝึกอาชีพชุมชนจักสานบ้านตลาดใหม่

กศน. อำเภอวิเศษชัยชาญ ได้เข้ามามีส่วนร่วมในการสนับสนุนกิจกรรมต่างๆ ของศูนย์ฝึกอาชีพฯ แห่งนี้ พร้อมกับเผยแพร่ประชาสัมพันธ์สินค้าของชุมชนจักสานบ้านตลาดใหม่ ให้เป็นที่รู้จักของผู้ซื้อทุกระดับ พร้อมนำสินค้าออกแสดงและจำหน่ายตามศูนย์ราชการต่างๆ เว็บไซต์ไทยตำบล.คอม ทำให้ผลิตภัณฑ์เครื่องจักสานของชุมชนแห่งนี้ เป็นที่สนใจของผู้ซื้อจำนวนมาก มียอดผลิตเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยมีตลาดรองรับที่แน่นอน ซึ่งเป็นกลุ่มลูกค้าขาประจำ ลูกค้าใหม่ ตลาดภายในจังหวัด ตลาดภูมิภาค และลูกค้าตลาดส่งออก

นอกจากนี้ กศน. อำเภอวิเศษชัยชาญ ยังได้จัดส่งผลงานของศูนย์ฝึกอาชีพฯ แห่งนี้เข้าประกวดในเวทีต่างๆ จนได้รับรางวัลที่ภาคภูมิใจมากมาย เช่น ได้รับรางวัลโอท็อป 5 ดาว ระดับประเทศ รางวัลโอท็อป ของจังหวัดอ่างทอง มาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน มผช. เลขที่ 19/2546 รางวัลศิลปินโอท็อป ปี 2546 รางวัลหม่อมงามจิตร บุรฉัตร ปี 2550 รางวัลเชิดชูครูช่างหัตถศิลป์ ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ ปี 2556 รางวัลที่ 1 การประกวดตะกร้าจักสานหวายในงานเกษตรและของดีเมืองอ่างทอง ปี 2556 และได้รับรางวัลชนะเลิศการประกวดผลิตภัณฑ์ศูนย์ฝึกอาชีพชุมชน ประจำปี 2557 ภาคกลาง กลุ่ม 1 ณ จังหวัดปทุมธานี

หลักสูตรอบรมอาชีพ

ปัจจุบัน ศูนย์ฝึกอาชีพชุมชนจักสานบ้านตลาดใหม่ ได้เปิดการเรียนการสอนตามหลักสูตรของ ศฝอช (ต่ำกว่า 40 ชั่วโมง) ได้แก่ วิชาทักษะการประกอบอาชีพจักสานหวาย วิชาการทำพวงกุญแจรูปนกฮูก วิชาการทำห่วงผ้าเช็ดมือรูปนกฮูก วิชาการสานกล่องกระดาษทิชชู วิชาการสานโคมไฟรูปเดือน วิชาการสานโคมไฟรูปพระอาทิตย์ วิชาการทำฐานขันโตกจากไม้ไผ่

ขั้นตอนการทำผลิตภัณฑ์จักสาน

1. การเขียนลาย เป็นลายดอกไม้ต่างๆ

2. นำไม้ไผ่สีสุกมาจักเป็นเส้นเล็กๆ เพื่อทำเป็นตอกยืน

3. การย้อมสีไม้ไผ่ จะนำมาต้มในน้ำเดือดให้เป็นสีต่างๆ ที่ต้องการ

4. เมื่อย้อมตอกแล้ว จะต่อโครงที่ด้านล่าง หรือที่ก้นตะกร้าก่อน

5. การถักกรอง เพื่อทำเป็นตอกยืน

6. การสานลายตะกร้าโดยการนำแบบที่เขียนไว้มาสานลายต่างๆ เช่น ลายดอกกุหลาบ ลายนก ลายผีเสื้อ

7. การสานลายจนถึงขอบบนที่กำหนดไว้

8. การประกอบไสขอบด้านบน

9. การผูกถักขอบตะกร้าด้วยหวาย เพื่อยึดขอบให้แน่นและสวยงาม เรียกว่า การผูกสามหวาย

10. การทาวานิช เคลือบเงาและบุผ้า ผลิตเป็นตะกร้าที่เสร็จสมบูรณ์

“ฐิติพัชร์ รวยทรัพย์” ครูภูมิปัญญาด้านงานจักสาน

คุณฐิติพัชร์ รวยทรัพย์ ประธานกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิตจักสานบ้านตลาดใหม่ เลขที่ 65/4 หมู่ที่ 2 ตลาดใหม่ อำเภอวิเศษชัยชาญ จังหวัดอ่างทอง 14110 โทร. (081) 770-5915 ได้เล่าให้ฟังว่า ปี 2528 ชาวบ้านตำบลตลาดใหม่ประมาณ 20 คน ได้รวมตัวกันจัดตั้งกลุ่มอาชีพ เพื่อเป็นการสร้างงานและเสริมสร้างรายได้แก่ครอบครัว รวมทั้งร่วมอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยเรียกชื่อกลุ่มว่า “กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิตจักสานบ้านตลาดใหม่”

ต่อมาได้มีหน่วยงานราชการได้เข้ามาให้ความช่วยเหลือหลายด้านทั้งการสนับสนุนด้านงบประมาณ การฝึกอบรมเสริมทักษะการพัฒนารูปแบบผลิตภัณฑ์ให้ทันสมัย จนสามารถส่งผลิตภัณฑ์เข้าประกวดได้รับรางวัลมากมาย และได้รับการยกระดับเป็นผลิตภัณฑ์โอท็อปของจังหวัดและระดับประเทศในเวลาต่อมา สินค้าของชุมชนแห่งนี้ เป็นประเภทงานจักสานหวาย และไม้ไผ่หลายรูปแบบ เช่น กระเป๋าถือสตรี กระเป๋าสตรีขอบทอง ป้านน้ำชา ตะกร้าหูหิ้ว โคมไฟ ตะกร้อ และของชำร่วยประเภทต่างๆ

ตั้งแต่วัยเด็ก คุณฐิติพัชร์ เห็นพ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย จักสานไม้ไผ่เป็นเครื่องใช้ไม้สอยในชีวิตประจำวัน เช่น กระบุง ตะกร้า สุ่ม ฯลฯ เธอจึงสนใจเรียนรู้งานจักสานเป็นพิเศษ เธอได้เผยแพร่ความรู้เรื่องงานจักสานลวดลายไทย แล้วยังได้คิดค้นดัดแปลงรูปแบบของตะกร้าในสมัยโบราณ ให้มีรูปทรงแบบใหม่ที่ทันสมัย เหมาะสมกับการใช้ประโยชน์ในยุคสมัยปัจจุบัน เช่น การจักสานตะกร้าหูหิ้ว ตะกร้าหกเหลี่ยม ป้านน้ำชา โคมไฟ ของจิ๋ว ของโชว์ประเภทต่างๆ

ปัจจุบัน กลุ่มจักสานตำบลตลาดใหม่ มีสมาชิก จำนวน 35 คน มีการบริหารจัดการแบบกลุ่ม ปันผลกำไรให้สมาชิกจากชิ้นงาน โดยแบ่งความรับผิดชอบให้สมาชิกแต่ละรายรับงานไปทำที่บ้านตามความรู้ ความชำนาญ ของแต่ละบุคคล เช่น งานจักสาน งานเข้าหูกระเป๋า และงานสานขอบ เป็นต้น สมาชิกแต่ละรายจะมีรายได้เดือนละประมาณ 3,000-4,000 บาท ต่อคน ขึ้นอยู่กับความชำนาญ และความขยันของแต่ละบุคคล

ปัจจุบัน สินค้ายอดนิยมที่ขายดีของกลุ่มจักสานตำบลตลาดใหม่ คือ “สินค้ากระเป๋าหิ้วทรงเม็ดตาล” ขายดีมากจนผลิตไม่ทันกับความต้องการของตลาด เนื่องจากกระเป๋าทรงเม็ดตาลมีลวดลาย รูปแบบ ที่แปลกแตกต่างจากแบบเดิม โดยคุณฐิติพัชร์ได้แรงบันดาลใจในการออกแบบจาก “เม็ดตาลสด” ที่ชาวบ้านนำมาบริโภค

สินค้าจักสานในท้องถิ่น ส่วนใหญ่นิยมใช้วัสดุประเภทไม้ไผ่กับหวาย ต่อมาหวายเกิดขาดตลาดและมีราคาแพง คุณฐิติพัชร์เป็นคนแรกที่ทดลองนำ “ใบลาน” ที่เป็นวัสดุที่หาง่ายในท้องถิ่นมาจักสานร่วมกับไม้ไผ่ นับเป็นผลงานที่เกิดจากความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ ทำให้สินค้ามีเอกลักษณ์ที่โดดเด่น และสามารถทำลวดลายต่างๆ ได้มากมาย เธอได้นำแนวคิดดังกล่าวยื่นขอจดสิทธิบัตรเป็นภูมิปัญญาไทยในเวลาต่อมา

ผลงานจักสานที่โดดเด่นดังกล่าว ทำให้ชุมชนแห่งนี้ได้รับความไว้วางใจจาก จังหวัดอ่างทอง และคัดเลือกให้กลุ่มจักสานตำบลตลาดใหม่ เป็นผู้จัดทำกระเป๋าจักสานจากไม้ไผ่ขนาดยักษ์ เพื่อตั้งเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดอ่างทอง ที่ศูนย์แสดงของดีเมืองอ่างทอง บริเวณวัดชัยมงคล อำเภอเมือง จังหวัดอ่างทอง มาจนถึงทุกวันนี้