ศาสตร์เกษตรดินปุ๋ย : ขอบคุณแหล่งข้อมูล : หนังสือเทคโนโลยีชาวบ้าน

http://info.matichon.co.th/techno/techno.php?srctag=05034150958&srcday=2015-09-15&search=no

ไม้ดอกไม้ประดับ

ผศ. วรรณา กัลยาณะวงศ์ ณ อยุธยา

พะยูง

พะยูง เป็นพันธุ์ไม้พระราชทานเพื่อปลูกเป็นมงคลแก่จังหวัดหนองบัวลำภู ซึ่งมีคำขวัญประจำจังหวัด คือ ศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช อุทยานแห่งชาติภูเก้า-ภูพานคำ แผ่นดินธรรมหลวงปู่ขาว เด่นสกาวถ้ำเอราวัณ นครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน แต่ละท่อนของคำขวัญมีความหมายดังนี้

ศาลสมเด็จพระนเรศวรมหาราช สร้างขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์ เมื่อครั้งสมเด็จพระนเรศวรมหาราช เสด็จยกกองทัพมาที่ตำบลหนองบัวลำภู เมื่อ พ.ศ. 2117 เพื่อไปช่วยพระเจ้ากรุงหงสาวดี ที่กรุงศรีสัตตนาคนหุต (เมืองเวียงจันทน์) ขณะนั้นไทยเป็นเมืองขึ้นของกรุงหงสาวดี แต่สมเด็จพระนเรศวรทรงพระประชวรด้วยโรคไข้ทรพิษเสียก่อน พระเจ้ากรุงหงสาวดี จึงให้ยกทัพกลับกรุงศรีอยุธยา สถานที่ดังกล่าวตั้งอยู่ในบริเวณสวนสาธารณะริมหนองบัว หน้าที่ว่าการอำเภอเมืองหนองบัวลำภู

อุทยานแห่งชาติภูเก้า-ภูพานคำ เป็นพื้นที่ในบริเวณที่ราบสูงภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน อยู่ในพื้นที่จังหวัดหนองบัวลำภู พื้นที่ตอนล่างของจังหวัดอุดรธานี และตอนบนของจังหวัดขอนแก่น เป็นภูเขาหินทราย ประกอบไปด้วยพันธุ์ไม้ สัตว์ป่า ทิวทัศน์ที่สวยงามตามธรรมชาติ และสภาพป่าโดยทั่วไปเป็นป่าเต็งรัง ภูเก้า มีสันฐานคล้ายกระทะหงาย โดยมีที่ราบอยู่ตอนกลาง พื้นที่เช่นนี้ทำให้สันนิษฐานได้ว่า พื้นที่ส่วนนี้น่าจะเป็นซากภูเขาไฟโบราณที่ดับสนิทไปแล้วหลายร้อยล้านปี พื้นที่ส่วนใหญ่มีลักษณะสูงๆ ต่ำๆ บางแห่งเป็นที่ราบ

แผ่นดินธรรมหลวงปู่ขาว หลวงปู่ขาว อนาลโย เป็นพระอริยเจ้าที่ได้ชื่อว่า “เป็นเพชรน้ำหนึ่งแห่งวงศ์กรรมฐาน สายท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต” เป็นผู้มีใจเด็ดเดี่ยว มุ่งมั่นในเป้าหมาย มีเมตตาธรรมเป็นเลิศ สง่างาม ตอนหลังได้กราบลาพระอุปัชฌาย์เพื่อออกธุดงค์ตามหาพระอาจารย์มั่น และได้ธุดงค์จาริกไปตามถิ่นต่างๆ จนในที่สุดก็มาพำนักจำพรรษาอยู่ที่วัดถ้ำกลองเพล อำเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลำภู เมื่อ พ.ศ. 2510

เด่นสกาวถ้ำเอราวัณ ถ้ำเอราวัณ เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงของหนองบัวลำภู ขนาดใหญ่ อยู่บนภูเขาสูง ลึกประมาณ 365 เมตร มีบันได 611 ขั้น บริเวณปากถ้ำกว้างใหญ่มาก เต็มไปด้วยหินงอก หินย้อย และมีพระพุทธรูปองค์ใหญ่ประดิษฐานอยู่ภายในถ้ำ ช่วงกลางถ้ำเป็นห้องโถงกว้าง มีหินงอก หินย้อย และเสาหินขนาดใหญ่ รวมถึงหินก้อนใหญ่รูปคล้ายช้างหมอบอยู่บนพื้น อันเป็นที่มาของชื่อถ้ำ

นครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน ในอดีต หนองบัวลำภู เป็นเมืองโบราณที่ก่อตั้งมาแล้วไม่น้อยกว่า 900 ปี เดิมเป็นดินแดนที่ขึ้นต่อกรุงศรีสัตตนาคนหุต มีชื่อว่า เมืองหนองบัวลุ่มภู เมืองกมุทาสัย หรือ นครเขื่อนขันธ์กาบแก้วบัวบาน จากการสันนิษฐานของนักโบราณและประวัติศาสตร์เชื่อว่า เป็นเมืองที่มีความเจริญเก่าแก่ตั้งแต่สมัยขอมเรืองอำนาจ และเนื่องจากรัฐบาลมีนโยบายในการกระจายอำนาจมายังส่วนภูมิภาค เพื่อประโยชน์ในด้านการปกครอง การให้บริการของรัฐ การอำนวยความสะดวกแก่ประชาชน การส่งเสริมให้ท้องที่เจริญยิ่งขึ้น ตลอดจนเพื่อความมั่นคงของชาติ ประกอบกับจังหวัดอุดรธานี มีอาณาเขตกว้างขวาง และมีพลเมืองมาก จึงเห็นสมควรแยกอำเภอต่างๆ บางอำเภอ ตั้งขึ้นเป็นจังหวัด โดยได้รับการสถาปนาให้เป็น “จังหวัดหนองบัวลำภู” อย่างเป็นทางการตั้งแต่ วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2536 เป็นต้นไป ชาวหนองบัวลำภูมีความภาคภูมิใจกับสิ่งต่างๆ ดังกล่าวข้างต้นเป็นอันมาก แต่ก็ยังมีอีกสิ่งหนึ่งที่ทำให้เกิดความภาคภูมิใจไม่น้อยเช่นเดียวกัน สิ่งนั้นก็คือ “ต้นพะยูง” ซึ่งเป็นต้นไม้พระราชทานเพื่อปลูกเป็นมงคลแก่จังหวัดหนองบัวลำภู และต่อไปนี้คือรายละเอียดต่างๆ เกี่ยวกับต้นพะยูง

ชื่ออื่น : กระยง กระยุง ชะยุง แดงจีน ประดู่ตม ประดู่ลาย ประดู่เสน ประดู่น้ำ พระยูงไหม หัวลีเมาะ

ชื่อสามัญ : Siamese Rosewood

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Dalbergia cochinchinensis Pierre

ชื่อวงศ์ : LEGUMINOSAE-PAPILIONOIDEAE

ถิ่นกำเนิด : ป่าดิบแล้งและป่าเบญจพรรณชื้น ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก

ข้อมูลทั่วไป :

พะยูง บางคนเรียก พยุง ความหมายจากพจนานุกรม แปล ไทย-ไทย ราชบัณฑิตยสถาน พะยูง หมายถึง ชื่อไม้ต้นชนิด Dalbergia cochinchinensis Pierre ex Laness. ในวงศ์ Leguminosae เนื้อไม้สีแดงคลํ้า ใช้ทําเครื่องเรือน แต่ พยุง หมายถึง ประคองให้ทรงตัวอยู่ ประคองให้อยู่ในสภาพปรกติ เช่น พยุงตัวลุกขึ้น พยุงตัวไม่ให้จมน้ำ ระวังไม่ให้ล้ม ไม่ให้ซวนเซ เป็นต้น เช่น พยุงลุก พยุงนั่ง พยุงคนไข้ พยุงฐานะ (ปาก) พยุพยุง ก็ว่า.

พะยูง เป็น 1 ใน 9 ของ “ไม้มงคล” ที่ใช้ในพิธีวางศิลาฤกษ์ นอกเหนือจาก ราชพฤกษ์ ขนุน ชัยพฤกษ์ ทองหลาง ไผ่สีสุก ทรงบาดาล สัก กันเกรา พะยูง เชื่อว่าเป็นมงคล คือพยุงฐานะให้ดีขึ้น ความสวยงามของเนื้อไม้ตามธรรมชาตินั้น อยู่ที่ลวดลายวงปีที่ถี่ยิบ เนื่องจากการเติบโตปีละนิดๆ ลำต้นส่วนใหญ่คดงอก็ยิ่งทำให้เกิดลวดลาย สีเนื้อไม้แดงเข้มจนอมม่วง กระพี้สีขาว เรียกว่า เนื้อไม้พะยูง สวยยิ่งกว่าไม้ใดๆ หลายเท่านัก

มารู้จัก “ไม้พะยูง” กันเถอะ ไม้ที่ราคาแพงที่สุดในโลก นับวันการลักลอบตัดไม้พะยูงจะทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ ทั้งการตัดในป่าธรรมชาติ ไปถึงบนพื้นที่ป่าสาธารณะ ในวัด ฯลฯ ตัด และลักลอบไปทำอะไร คำตอบก็คือ ส่วนใหญ่ส่งไปประเทศจีน ซึ่งมีความต้องการอย่างมาก เพราะมีความเชื่อในเรื่องการเป็นไม้มงคลเช่นเดียวกับไทย เริ่มจากที่ทางการจีนได้บูรณะซ่อมพระราชวังของจักรพรรดิเมื่อสิบกว่าปีมาแล้ว เมื่อช่างฝีมือดีได้รื้อแล้วซ่อมงานไม้ต่างๆ พบว่า ส่วนที่สำคัญที่เกี่ยวข้องใกล้ชิดกับฮ่องเต้ เช่น เก้าอี้ ตั่งโต๊ะต่างๆ ล้วนทำจากไม้พะยูง และยังมีสภาพดีอยู่มาก ทั้งๆ ที่ผ่านมาแล้วหลายร้อยปี ทำให้เกิดกระแสต้องการไม้พะยูงมาทำเฟอร์นิเจอร์ปริมาณมากมายมหาศาล

คำกล่าวที่ว่า ไม้พะยูงเป็นไม้ที่มีราคาแพงที่สุดในโลกขณะนี้ คงเป็นคำกล่าวที่ไม่เกินความเป็นจริงนัก เพราะไม้ท่อนใหญ่ๆ ต้นสวยๆ ราคาในประเทศไทยขายกัน ลูกบาศก์เมตรละ 300,000-500,000 บาท (ไม้สัก ลูกบาศก์เมตรละ 30,000-50,000 บาท) มีการเปรียบเสมือนมีคนเอาทองคำไปแขวนอยู่ตามป่า จะเฝ้าอย่างไรก็ไม่มีทางรอดพวกจ้องจะสอย ทางแก้ไม่ให้มีการตัดไม้พะยูง และลักลอบขนส่งไปทางประเทศ มีทางเดียวคือ ต้องเพิ่มโทษให้รุนแรงเท่ากับการขนยาเสพติด หรือเสนอกันเล่นๆ ว่า ถ้าจะหยุดการตัดโค่น ก็คงต้องเปลี่ยนชื่อ จากไม้พะยูง เป็นชื่ออื่นๆ ที่มีความหมายสื่อไปในทางที่ไม่เป็นมงคล (เช่น ไม้ล่มจม หรือไม้พินาศ อะไรประมาณนั้น) อาจจะช่วยให้การลักลอบตัดโค่นน้อยลง และคงไม่ลืมที่จะส่งเสริมให้มีการปลูกเป็นไม้อนุรักษ์พันธุกรรมพืชในสวนพฤกษศาสตร์ สวนรุกขชาติ ที่สาธารณะทั่วๆ ไป

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :

ลำต้น ไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 25 เมตร ผลัดใบ เรือนยอดเป็นพุ่มกลมค่อนข้างโปร่ง กิ่งห้อยย้อยลง เปลือกนอกสีน้ำตาลแดง เรียบ หรือแตกเป็นสะเก็ดอ้าสี่เหลี่ยม หรือลอกเป็นแผ่นบาง เปลือกในสีขาวอมชมพู

ใบ เป็นใบประกอบแบบขนนก มีใบย่อย 7-9 ใบ เรียงสลับ ใบรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ปลายใบแหลม โคนใบมน กลม หรือเป็นรูปลิ่มกว้างๆ ขอบใบเรียบ หลังใบสีเขียวเข้ม ท้องใบสีขาวนวล ใบเหนียวคล้ายแผ่นหนังบางๆ เส้นแขนงใบ ข้างละ 5-7 เส้น

ดอก ออกเป็นช่อแยกแขนงตามซอกใบและปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 5 แฉก ดอกรูปดอกถั่ว มี 5 กลีบ ดอกบานเต็มที่ กว้าง 5-8 มิลลิเมตร มีกลิ่นหอม ดอกสีขาว

ผล เป็นฝักแห้งไม่แตก แบนและบาง รูปขอบขนานสีน้ำตาลแดง เมล็ดรูปไตสีน้ำตาลเข็ม มี 1-4 เมล็ด ออกดอกเดือนพฤศจิกายน-กรกฎาคม ผลแก่เดือนกรกฎาคม-กันยายน

การขยายพันธุ์ เพาะกล้าจากเมล็ด

สรรพคุณทางสมุนไพร :

ราก แก้ไข้พิษเซื่องซึม ตำรับยาพื้นบ้านอีสาน จะใช้เปลือกต้นหรือแก่น นำมาผสมกับแก่นสนสามใบ แก่นขี้เหล็ก และแก่นแสมสาร ใช้ต้มกับน้ำดื่มเป็นยาแก้มะเร็ง และนำมาต้มเอาแต่น้ำ ใช้เป็นยาอมรักษาโรคปากเปื่อย ปากแตกระแหง ยางสดใช้เป็นยาทาปาก รักษาโรคปากเปื่อย เท้าเปื่อย

ประโยชน์อื่นๆ :

เนื้อไม้ สีแดงอมม่วง หรือสีม่วงเป็นมัน มีลายสีดำหรือสีน้ำตาลอ่อน เสี้ยนสน เป็นริ้วแคบๆ เนื้อละเอียด เหนียว แข็ง การเลื่อย การไส การเจาะ การกลึงค่อนข้างยาก (เปรียบเทียบได้ว่ายาก ขนาดเลื่อยลันดาร้องไห้ หรือ ขวานสะอื้น) การขัดเงาปานกลาง เนื้อไม้ละเอียด แข็งแรง ทน ขัดและชักเงาได้ดี ใช้ทำเครื่องเรือน เกวียน เครื่องกลึง แกะสลัก ทำเครื่องดนตรี เช่น ซอ ขลุ่ย ลูกระนาด