ศาสตร์เกษตรดินปุ๋ย : ขอบคุณแหล่งข้อมูล : หนังสือเทคโนโลยีชาวบ้าน

http://info.matichon.co.th/techno/techno.php?srctag=05100010159&srcday=2016-01-01&search=no

ท่องเที่ยวเกษตร

จิรวรรณ โรจนพรทิพย์

เที่ยวน่าน กับ “ศูนย์ความรู้กินได้”

สำนักงานบริหารและพัฒนาองค์ความรู้ (องค์การมหาชน) หรือ สบร. (OKMD) สำนักงานคณะกรรมการอุดมศึกษา (สกอ.) ประกาศความร่วมมือต่อยอดความรู้ท้องถิ่น เพิ่มมูลค่าให้การทำมาหากินให้ชาวจังหวัดน่าน โดยเปิด “ศูนย์ความรู้กินได้ จังหวัดน่าน” ณ วิทยาลัยชุมชนน่าน (วชช. น่าน) พัฒนาสมรรถนะบุคลากร ของ วชช. น่าน ให้เป็นนักจัดการความรู้ตามแนวทางศูนย์ความรู้กินได้ เพื่อทำงานเชิงรุกกับเครือข่ายชุมชนท้องถิ่น ในการวิเคราะห์องค์ความรู้เรื่องการทำมาหากินที่เหมาะสมกับชุมชนท้องถิ่น และต่อยอดสู่เส้นทางท่องเที่ยว ให้ได้รับประโยชน์ทั้งด้านรายได้และยังคงอัตลักษณ์ความเป็นน่านไปพร้อมๆ กัน

ศูนย์ความรู้กินได้ ณ วิทยาลัยชุมชนน่าน (วชช. น่าน) แม้จะก่อตั้งขึ้นได้เพียงไม่นาน แต่สามารถสร้างผลสัมฤทธิ์ในการทำมาหากินของชาวน่านอย่างเห็นได้ชัด โดยนักจัดการความรู้ได้ทำหน้าที่รวบรวมองค์ความรู้และต่อยอดความรู้ท้องถิ่น เกิดแหล่งการเรียนรู้ “ต้นแบบ” โดยเฉพาะการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชนจากภาคเกษตรกรรม ด้วยการเพิ่มมูลค่าให้กับองค์ความรู้ท้องถิ่นหลายรูปแบบ จนเกิดเป็นกรณีศึกษาที่มีประสิทธิภาพ ในชื่อ “ชุดกล่องความรู้กินได้”

ภายในกล่องความรู้กินได้ เต็มไปด้วย “ภูมิรู้จากกูรูด้านต่างๆ” ที่ร่วมสืบค้นข้อมูล วิเคราะห์ทุกมุมมองจนออกมาเป็น “คัมภีร์อาชีพทำเงินอย่างยั่งยืน” ที่ผู้ประกอบการจังหวัดน่านและพื้นที่ภาคเหนือใกล้เคียงสามารถนำไปอ้างอิงและประยุกต์ใช้สร้างอาชีพ หาเลี้ยงครอบครัวได้ทันที

“ซะป๊ะ สมุนไพรพื้นถิ่น ทำเงิน”

พื้นที่ตำบลน้ำเกี๋ยน ปลูกต้นเมี่ยงกันอย่างแพร่หลาย ชาวบ้านนิยมเก็บใบเมี่ยงไปดองตามภูมิปัญญาบรรพบุรุษที่ทำสืบต่อกันมานานนับร้อยปี ใบเมี่ยงดองจะถูกอัดเป็นก้อนและขายในราคาถูกเพียงไม่กี่บาท ลูกค้าหลักคือ ผู้เฒ่าผู้แก่ในท้องถิ่นที่นิยมบริโภคใบเมี่ยงเป็นยาสมุนไพรเพื่อสร้างความกระปรี้กระเปร่าในการทำงานสวนงานไร่นา แต่ยอดขายใบเมี่ยงนับว่าจะถดถอยลงทุกปี เพราะเป็นสินค้าเก่าล้าสมัยไม่สามารถตอบโจทย์ตลาด ซึ่งส่วนใหญ่เป็นคนรุ่นใหม่ไม่รู้จักใบเมี่ยง

คุณบุญตุ้ม ปานทอง ตัวแทนกลุ่มผู้ผลิตชาใบเมี่ยง ตำบลน้ำเกี๋ยน จึงร่วมมือกับศูนย์ความรู้กินได้ จังหวัดน่าน พัฒนากล่องความรู้กินได้ ชื่อ “ซะป๊ะ สมุนไพรพื้นถิ่น ทำเงิน” โดยสร้างมูลค่าเพิ่ม “ใบเมี่ยง” ให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์ชาหลากหลายรสชาติ พร้อมตั้งชื่อรสชาติให้จูงใจลูกค้า เช่น ชารสดั้งเดิม เรียกว่า “เสน่ห์น่าน” ชาเมี่ยงผสมดอกคำฝอย เรียกว่า “เหมันต์หรรษา” ชาเมี่ยงผสมดอกกุหลาบ เรียกว่า “หอมชมภู” และให้ความสำคัญกับการพัฒนารูปแบบบรรจุภัณฑ์ โดยนำเรือแข่ง ซึ่งเป็นอัตลักษณ์ของเมืองน่าน มาผลิตเป็นปลายเชือกดึงถุงชา ใช้ เลข 8 จากจำนวนรสชาติชาเมี่ยง มาดัดแปลงเป็นสัญลักษณ์ Infinity เพื่อสื่อถึงโชคลาภ เรียกได้ว่าทุกองค์ประกอบถูกร้อยเรียงความคิดอย่างเป็นระบบและรอบด้าน เพื่อสร้างจุดขายให้กับผลิตภัณฑ์ชาใบเมี่ยง และเพิ่มมูลค่าการจำหน่ายจากราคาหลักสิบ เป็นหลักร้อยในอนาคต

“ผักปลอดสารพิษ บ้านดอนมูลพัฒนา”

เกษตรกรในพื้นที่บ้านดอนมูลพัฒนา หมู่ที่ 13 ตำบลดู่ใต้ อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน ตระหนักถึงพิษภัยของการใช้ปุ๋ยเคมีและสารเคมีการเกษตรว่า ส่งผลกระทบต่อตัวเกษตรกรและผู้บริโภค พวกเขาจึงรวมตัวกัน ในชื่อ “กลุ่มผู้ปลูกผักปลอดสารพิษบ้านดอนมูลพัฒนา” เพื่อผลิตพืชผักปลอดสารพิษ สำหรับบริโภคเองในครัวเรือน และจำหน่ายในท้องตลาดให้แก่กลุ่มผู้บริโภคทั่วไป

แหล่งผลิตผักปลอดสารพิษแห่งนี้ มีชื่อเสียงโด่งดังเป็นที่รู้จักและเชื่อถือของลูกค้าทั้งในประเทศและตลาดส่งออก จึงถูกเกษตรกรนอกกลุ่มแอบอ้างชื่อไปใช้เพื่อประโยชน์ทางการค้า โดยนำพืชผักที่ปลูกด้วยการใช้ปุ๋ยเคมีและสารเคมีมาหลอกขาย ในชื่อกลุ่มผู้ปลูกผักปลอดสารพิษบ้านดอนมูลพัฒนา ทำให้สินค้ามีความน่าเชื่อถือลดลง

นักจัดการความรู้ ศูนย์ความรู้กินได้ จังหวัดน่าน ได้เข้ามาแนะนำกลุ่มเกษตรกรผู้ผลิตผักปลอดสารพิษบ้านดอนมูลพัฒนา ได้ยกระดับการผลิตและพัฒนาตลาด โดยจัดทำแผนประชาสัมพันธ์ชุมชนเกษตรแห่งนี้ให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเกษตรอินทรีย์ และต่อยอดด้วยความรู้ เรื่อง “การออกแบบผลิตภัณฑ์” = “mobile kiosk” ที่มีรูปแบบทันสมัย ชื่อว่า “ชุดไม้” และออกแบบสติ๊กเกอร์ตราสินค้า รวมทั้งจัดทำปฏิทินกินผักตามฤดูกาล เพื่อสร้างภาพลักษณ์ที่ดีของผักปลอดสารชุมชนบ้านดอนมูลพัฒนาและสร้างความตระหนักรู้ให้กับผู้บริโภค ไปเจอร้านขายผักปลอดสารพิษหน้าตาแบบนี้ที่ไหน ก็รู้ได้เลยว่า เป็น “ผักปลอดสารพิษ บ้านดอนมูลพัฒนา” ของแท้

“แหนมหมูริมน่าน”

ชาวบ้านตำบลดู่ใต้ อำเภอเมืองน่าน ได้รวมตัวกัน ในชื่อ “กลุ่มผู้ผลิตแหนมหมูริมน่านบ้านเจดีย์” ผลิตแหนมคุณภาพดี มีรสชาติอร่อยเป็นที่ถูกอกถูกใจผู้บริโภค จนได้รับการคัดสรรให้เป็น ผลิตภัณฑ์สินค้า “หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์” ระดับ 3 ดาว ของท้องถิ่น แต่ยังไม่เป็นที่สะดุดตาของกลุ่มนักท่องเที่ยว ดังนั้น ศูนย์ความรู้กินได้ จังหวัดน่าน จึงเข้ามาช่วยสร้างเพิ่มมูลค่าให้กับผลิตภัณฑ์ โดยเริ่มจากสร้างโลโก้ให้เป็นที่จดจำของผู้บริโภค และปรับเปลี่ยนบรรจุภัณฑ์ให้ง่ายต่อการพกพา และเด่นสะดุดตาผู้บริโภค โดยใช้เทคโนโลยีในการพิมพ์ลายลงบนบรรจุภัณฑ์ และป้ายแสดงรายละเอียดสินค้า ผสมผสานกับการใช้วัสดุธรรมชาติ เพื่อสร้างความรู้สึกและประสบการณ์ร่วมให้กับผู้บริโภค เพื่อสร้างโอกาสในการขายได้มากขึ้น และเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายและรุกตลาดให้กว้างขวางขึ้นในอนาคต

วิสาหกิจชุมชนชีววิถี ตำบลน้ำเกี๋ยน

กลุ่มวิสาหกิจชุมชนชีววิถี ตำบลน้ำเกี๋ยน เป็นตัวอย่างที่ดีที่แสดงให้เห็นถึงพลังความร่วมมือของชุมชนที่จะแปรรูปพืชสมุนไพรท้องถิ่น ให้เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีตราสินค้า เพิ่มมูลค่าของสินค้าได้เป็นอย่างดี ในชื่อ “ชีวาร์” ส่งจำหน่ายขึ้นห้าง พร้อมขยายพื้นที่ให้เป็นศูนย์การเรียนรู้ทางเกษตรของชุมชน และเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของตำบลน้ำเกี๋ยน นอกจากนี้ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลน้ำแก่น ก็ได้นำองค์ความรู้ไปสื่อสารกับชาวบ้านในชุมชนว่า พืชผักสมุนไพรท้องถิ่นหลังบ้านคือ “ตู้เย็นกินได้” โดยปรับวิถีการกินอยู่ของคนในท้องถิ่นที่แข็งแรงให้เป็นเมนูเพื่อชุมชน พร้อมสนับสนุนให้ประชาชนบริโภคอาหารสมุนไพรตามธาตุเจ้าเรือน

ปัจจุบัน เมืองน่านกำลังกลายเป็นเมืองผู้สูงวัย เพราะเด็กหนุ่มสาวออกไปเรียนและทำงานในเมือง เหลือแต่คนแก่เฝ้าบ้าน หลายรายประสบปัญหาเป็นโรคซึมเศร้า ดังนั้น องค์การบริหารส่วนตำบลน้ำแก่น จึงร่วมกับศูนย์พัฒนาชาวเขาจังหวัดน่าน จัดอบรมความรู้ผู้สูงวัยในชุมชนได้เรียนรู้เรื่องการผลิตสมุนไพรธูปหอมไล่ยุง ปรากฏว่า โครงการนี้ประสบความสำเร็จอย่างดี

กลุ่มอาชีพตำบลน้ำแก่นธูปสมุนไพรไล่ยุง สามารถเพิ่มมูลค่าให้กับพืชธรรมชาติที่เหมือนไร้ค่า ด้วยการใช้ภูมิปัญญา นำพืชหลายชนิดที่มีสรรพคุณโดดเด่นต่างแขนงกันมารวมกันเพื่อผลิตเป็นธูปสมุนไพร พร้อมปรับบรรจุภัณฑ์ให้ทันสมัย กลายเป็นสินค้าโอท็อป ระดับ 4 ดาว ช่วยส่งเสริมเศรษฐกิจชุมชน อนุรักษ์ภูมิปัญญาพื้นบ้านไปในตัว พร้อมลดปัญหาโรคซึมเศร้าในกลุ่มผู้สูงวัยได้เป็นอย่างดี สร้างความภาคภูมิใจแก่ผู้สูงวัย รวมทั้งถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นให้ลูกหลานได้เรียนรู้ไปพร้อมกัน หากใครสนใจอยากเยี่ยมชมกิจการผู้สูงวัยกลุ่มนี้ หรือสนใจอยากเป็นลูกค้า สามารถติดต่อกับ คุณสมพร สิทธิตาคำ โทร. (081) 960-0416 และ คุณบุญยวง อะโนติ๊บ โทร. (087) 193-4906

เที่ยววัด

เรียนรู้วัฒนธรรมชุมชน

ไม่ใช่เพียงสินค้าในกลุ่มเกษตรเท่านั้นที่ได้รับจัดการองค์ความรู้ ศูนย์ความรู้กินได้ จังหวัดน่าน ได้ร่วมอนุรักษ์วัฒนธรรมและความเชื่อท้องถิ่นในพื้นที่ชุมชนวัดกู่เสี้ยว ภายใต้การนำของเจ้าอาวาสวัดกู่เสี้ยว สร้างองค์ความรู้ทำมาหากิน เรื่อง “เครื่องรางจักสานล้านนา” ไปปรับใช้เป็นสินค้าและรูปแบบเส้นทางท่องเที่ยวตำบลดู่ใต้ เกิดเป็นอาชีพสร้างรายได้ภายใต้ความงดงามของวัฒนธรรมพื้นถิ่น

เช่นเดียวกับชุมชนวัดท่าล้อ อำเภอภูเพียง ภายใต้การนำของเจ้าอาวาสวัดท่าล้อ ได้ร่วมกันอนุรักษ์ประเพณีการแข่งเรือเมืองน่าน ที่มีประวัติศาสตร์และการเปลี่ยนแปลงจากรุ่นสู่รุ่นอย่างยาวนาน จนมีเอกลักษณ์โดดเด่นสวยงาม อย่างเช่น “เรือเสือเฒ่าท่าล้อ” เรือแข่งโบราณ อายุ 200 ปี หนึ่งในอัตลักษณ์เมืองน่าน และชุมชนแห่งนี้ยังร่วมกันพัฒนารูปแบบของเรือให้สามารถเป็นสินค้าและบริการสำหรับนักท่องเที่ยว ในรูปแบบ “เรืออัตลักษณ์น่านจำลอง” ได้อย่างน่าชื่นชม