ศาสตร์เกษตรดินปุ๋ย : ขอบคุณแหล่งข้อมูล : หนังสือเทคโนโลยีชาวบ้าน

http://info.matichon.co.th/techno/techno.php?srctag=05096010359&srcday=2016-03-01&search=no

กศน. ทั่วไทย

จิรวรรณ โรจนพรทิพย์

“กศน. น่าน” สืบสานภูมิปัญญาล้านนา

“น่าน” เป็นหนึ่งในเสน่ห์มนตราแห่งล้านนา “แอ่วน่านม่วนไจ๋” ไปกี่ครั้งก็ไม่เบื่อ เพราะน่านเป็นเมืองแห่งความสุข สงบ สะอาด มีแหล่งธรรมชาติอันอุดมสมบูรณ์ พืชไร่ไม้ผลก็มากมี รสชาติอาหารพื้นเมืองก็อร่อยเด็ด ชาวเมืองน่านน่ารัก มีน้ำใจ อัธยาศัยดี ยิ้มแย้มแจ่มใส ทำให้ผู้มาเยือนหลายราย “ตกหลุมรัก” Slow Life Slow City ของเมืองน่านอย่างถอนตัวไม่ขึ้น อย่างเช่น “คุณบัณฑูร ล่ำซำ” เจ้าสัวใหญ่ผู้กุมบังเหียนธนาคารกสิกรไทย ที่ย้ายสำมะโนครัวมาเป็นพลเมืองน่านแบบร้อยเปอร์เซ็นต์ไปแล้ว

กศน. จังหวัดน่าน

ปัจจุบัน สำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจังหวัดน่าน (กศน. จังหวัดน่าน) ภายใต้การนำของ ท่านผู้อำนวยการ คุณพีระพงษ์ มหาวงศนันท์ มุ่งเร่งรัดการกระจายโอกาสทางการศึกษา ให้เข้าถึงประชาชนที่อยู่นอกระบบโรงเรียนอย่างทั่วถึง ทุกกลุ่มเป้าหมาย เช่น กลุ่มวัยเรียนการศึกษาภาคบังคับ แต่อยู่นอกระบบโรงเรียน (อายุ 6-14 ปี) กลุ่มประชากรวัยแรงงาน (อายุ 15-59 ปี) กลุ่มวัยแรงงาน กลุ่มผู้พิการ และกลุ่มผู้สูงอายุ กศน. น่าน เลือกใช้สื่อและเทคโนโลยีทางการศึกษาที่หลากหลายนำมาใช้จัดกระบวนการเรียนรู้เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและคุณภาพในการจัดการศึกษา

ปี 2558 กศน. จังหวัดน่าน ได้ปรับรูปแบบกิจกรรมและวิธีดำเนินการ จาก “บ้านหนังสืออัจฉริยะ” ไปสู่ “บ้านหนังสือชุมชน” และขยายการบริการให้กระจายครบทุกหมู่บ้าน ชุมชนต่างๆ โดยคำนึงถึงความต้องการทางการศึกษาเรียนรู้ของประชาชนในพื้นที่ชุมชน หมู่บ้าน เพื่อส่งเสริมการรู้หนังสือ การเสริมสร้างนิสัยรักการอ่าน การเข้าถึงข่าวสารข้อมูลและความรู้ของประชาชนอย่างทั่วถึง เน้นเชื่อมโยงการทำงานเป็นเครือข่ายกับ กศน. ตำบล และศูนย์เรียนรู้ชุมชนในพื้นที่ เพื่อสร้างกระบวนการเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง

ในปีมหามงคล 2558 ที่ผ่านมา สำนักงาน กศน. จังหวัดน่าน ร่วมกับจังหวัดน่านและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง จัดทำโครงการสร้างป่าสร้างรายได้ เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในพื้นที่ทรงงาน อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดน่าน เพื่อฟื้นฟูป่าให้มีสภาพสมบูรณ์ โดยส่งเสริมการปลูกไม้โตเร็ว ไม้ท้องถิ่น และไม้เศรษฐกิจ บนที่ดินทำกินของเกษตรกร เพื่อป้องกันการบุกรุกป่าไม้ธรรมชาติ รวมทั้งอนุรักษ์ฟื้นฟูแหล่งต้นน้ำลำธารในท้องถิ่นให้มีสภาพอุดมสมบูรณ์ต่อไป

สืบสานภูมิปัญญาล้านนา

สำนักงาน กศน. จังหวัดน่าน ได้ส่งเสริมสนับสนุนให้สถานศึกษาและหน่วยจัดบริการการศึกษานอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัย นำภูมิปัญญาท้องถิ่น ปราชญ์ชาวบ้าน หรือภูมิปัญญาพื้นบ้าน และแหล่งวิทยาการชุมชนทุกประเภทในพื้นที่นำมาใช้ประโยชน์ในการจัดการศึกษาให้เกิดประสิทธิภาพและมีการอนุรักษ์ สืบสาน ประยุกต์ใช้ต่อยอดสร้างสรรค์และพัฒนาเพื่อความยั่งยืน ความเข้มแข็งของชุมชนท้องถิ่น

โดยใช้ กศน. ตำบล เป็นฐานและสถานีปลายทางในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงให้กับประชาชนในพื้นที่ ให้ดำรงชีวิตให้อยู่ในสังคมอย่างมีความสุขบนพื้นฐานของคุณธรรม จริยธรรม ค่านิยมหลักของคนไทย 12 ประการ ทั้งนี้ พบว่า ประชาชนที่เข้ามารับบริการการศึกษานอกระบบ ร้อยละ 80 มีความพึงพอใจต่อกิจกรรมที่ได้รับ และสามารถนำความรู้ที่ได้รับมาปรับใช้ในชีวิตประจำวัน สร้างรายได้ให้กับตัวเองและครอบครัว มีชีวิตพอเพียงตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง

ปัจจุบัน กศน. ตำบล ในพื้นที่จังหวัดน่าน ได้ขึ้นทะเบียนแหล่งเรียนรู้และครูภูมิปัญญา และเข้าร่วมกิจกรรมถ่ายทอดองค์ความรู้แก่นักศึกษา กศน. อย่างต่อเนื่อง ได้แก่ นายควง จันต๊ะขัน ครูภูมิปัญญาด้านเกษตรทฤษฎีใหม่ นายศรีจันทร์ งานมูลเขียว ด้านพิธีกรรม (หมอสู่ขวัญ) และด้านวรรณกรรมล้านนา (การอ่านค่าว จ้อย) นายศรีวิชัย อินต๊ะวิชัย ด้านพิธีกรรม (หมอสู่ขวัญ) นายบุญมี จักริลา ด้านพิธีกรรม (หมอสู่ขวัญ) ท่านพระครูโอภาส นันทสาร วัดน้ำแก่นกลาง (วัดสว่างอรุณ) ด้านภาษาบาลีและวรรณกรรมล้านนา นายเดช ปันแก้ว ด้านวรรณกรรมล้านนา

“ตำบลน้ำแก่น” มีแหล่งเรียนรู้วิถีชีวิตชาวล้านนาที่น่าสนใจหลายแห่ง เช่น วัดสว่างอรุณ บ้านน้ำแก่นกลาง เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องภาษาบาลีและวรรณกรรมล้านนา ศูนย์เรียนรู้เกษตรพืชไร่ บ้านน้ำแก่นกลาง เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องเกษตรทฤษฎีใหม่ บ้านนาเหลืองม่วงขวา เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องการทำธูปสมุนไพรไล่ยุง ฯลฯ

“ตำบลน้ำเกี๋ยน” มีครูภูมิปัญญาหลายท่าน ได้แก่ นางระเบียบ สารัตนะ ด้านงานหัตกรรมและศิลปะประดิษฐ์ นางพิกุล ธนะวงค์ ด้านการจักสาน นายอนันต์ นุเสน ด้านสมุนไพรพื้นบ้าน นายจรัส ดีปินตา ด้านช่างฝีมือ การตีเหล็ก นายชูศิลป์ สารรัตนะ ด้านศิลปะสถาปัตยกรรม นางคำ ดีสีใส ด้านการนวดแผนไทย การอบสมุนไพร นายเฉลียว ดีพรมกุล ด้านพิธีกรรม (หมอสู่ขวัญ) นายภัทธาวุฒิ ธนะวงค์ ด้านการแสดงพื้นบ้าน (สะล้อ ซอ พิณ ฟ้อนดาบ)

นอกจากนี้ จังหวัดน่านยังมีแหล่งเรียนรู้ ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่น่าสนใจอื่นๆ เช่น วัดโป่งคำ หมู่ที่ 4 ตำบลน้ำเกี๋ยน ซึ่งเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านศิลปวัฒนธรรมและศาสนา ส่วนพื้นที่ หมู่ที่ 2 ตำบลน้ำเกี๋ยน เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องเศรษฐกิจพอเพียง บ้านน้ำเกี๋ยนใต้ หมู่ที่ 1 ตำบลน้ำเกี๋ยน เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องนิคมอาชีพเศรษฐกิจพอเพียง ส่วนบ้านน้ำเกี๋ยน ตำบลน้ำเกี๋ยน เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องศิลปินพื้นบ้าน (สะล้อ ซอ ซึง) บ้านใหม่พัฒนา หมู่ที่ 4 ตำบลน้ำเกี๋ยน ของ กลุ่มชีววิถี เป็นแหล่งเรียนรู้ภูมิปัญญาชาวบ้านด้านการแปรรูปสมุนไพรในรูปผลิตภัณฑ์ต่างๆ

ธูปสมุนไพรไล่ยุง บ้านนาเหลืองม่วงขวา

กลุ่มอาชีพตำบลน้ำแก่นธูปสมุนไพรไล่ยุง สามารถเพิ่มมูลค่าให้กับพืชธรรมชาติที่เหมือนไร้ค่าด้วยการใช้ภูมิปัญญา นำพืชหลายชนิดที่มีสรรพคุณโดดเด่นต่างแขนงกันมารวมกันเพื่อผลิตเป็นธูปสมุนไพร พร้อมปรับบรรจุภัณฑ์ให้ทันสมัย กลายเป็นสินค้าโอท็อป ระดับ 4 ดาว ช่วยส่งเสริมเศรษฐกิจชุมชม อนุรักษ์ภูมิปัญญาพื้นบ้านไปในตัว พร้อมลดปัญหาโรคซึมเศร้าในกลุ่มผู้สูงวัยได้เป็นอย่างดี สร้างความภาคภูมิใจแก่ผู้สูงวัย รวมทั้งถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นให้ลูกหลานได้เรียนรู้ไปพร้อมกัน หากใครสนใจอยากเยี่ยมชมกิจการผู้สูงวัยกลุ่มนี้ หรือสนใจอยากเป็นลูกค้าสามารถติดต่อกับ คุณสมพร สิทธิตาคำ โทร. (081) 960-0416 และ คุณบุญยวง อะโนติ๊บ โทร. (087) 193-4906

กลุ่มชีววิถี ชุมชนต้นแบบภูมิปัญญาสร้างอาชีพ

วิสาหกิจชุมชนชีววิถี ตำบลน้ำเกี๋ยน อำเภอภูเพียง จังหวัดน่าน เป็นต้นแบบชุมชนแห่งการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์จากทรัพยากรชีวภาพได้อย่างยั่งยืน ปี 2550 ชาวบ้านในชุมชนแห่งนี้ได้นำวัตถุดิบที่มีอยู่ในชุมชนมาใช้ประโยชน์ และใช้สารเคมีให้น้อยที่สุด ผลิตภัณฑ์ที่ได้นอกจากจะปลอดภัยต่อผู้ใช้ ช่วยรักษาสิ่งแวดล้อมแล้ว ยังช่วยลดรายจ่ายในครัวเรือน และสร้างโอกาสมีรายได้สู่ชุมชน

ทางกลุ่มชีววิถีได้นำพืชสมุนไพรในท้องถิ่น เช่น ใบหมี่ ดอกอัญชัน มะเฟือง มะกรูด มะขาม ขมิ้นชัน มาแปรรูปเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มโดยผสมผสานกับภูมิปัญญาท้องถิ่นที่ส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่นมาผลิตเป็นสินค้ามากกว่า 20 ชนิด เช่น แชมพู สบู่ ครีมทาผิว ฯลฯ แชมพูทุกสูตร และครีมนวด มียอดการผลิตจำหน่ายเฉลี่ย เดือนละ 1,000 ขวด สินค้าของกลุ่ม มีการจำหน่ายทั้งปลีกและส่ง ทั้งในจังหวัดน่านและต่างจังหวัดโดยการส่งพัสดุไปรษณีย์ และจำหน่ายตรงให้แก่บริษัทเครื่องสำอาง 2 แห่ง คือ บริษัท เซ้นต์บิวตี้ อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม และ บริษัท ไบโอเวย์ อำเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม

คุณศรินันท์ สารมณฐี ผู้จัดการวิสาหกิจชุมชนชีววิถีตำบลน้ำเกี๋ยน อำเภอภูเพียง จังหวัดน่าน เล่าให้ฟังว่า ปัจจุบันสินค้าของกลุ่มชีววิถีได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานภาครัฐหลายแห่ง เช่น สำนักงานพัฒนาเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ (องค์การมหาชน) หรือ BEDO มาช่วยพัฒนาคุณภาพมาตรฐาน บรรจุภัณฑ์ และการส่งเสริมช่องทางการตลาด โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลน้ำเกี๋ยน เป็นหน่วยงานให้การสนับสนุนด้านการควบคุมคุณภาพการผลิต และนำเครื่องจักรมาช่วยเพิ่มศักยภาพการผลิต เช่น เครื่องปั่นแชมพู เครื่องปั่นสร้างเนื้อครีม เป็นต้น และทดสอบค่า PH ทุกครั้งที่ผลิต และมีการส่งตรวจคุณภาพการผลิต กับสำนักงานคุ้มครองผู้บริโภคจังหวัดน่าน และได้ผ่านการรับรองมาตรฐานผลิตภัณฑ์ชุมชน (มผช.)

ผลิตภัณฑ์กลุ่มชีววิถี เป็นผลิตภัณฑ์ที่เน้นการใช้สมุนไพรในปริมาณมาก และใช้สารเคมีให้น้อยที่สุด เช่น แชมพูสมุนไพร จะมีสารเคมีเพียง ร้อยละ 18 เท่านั้น จึงลดโอกาส การแพ้ หรือระคายเคืองลงได้มาก แชมพูและครีมนวดผม สมุนไพรใบหมี่-อัญชัน ของกลุ่มชีววิถี เหมาะสำหรับใช้สระผมป้องกันผมร่วง และเหมาะสำหรับคนผมบาง ผมแห้งเสีย เมื่อใช้เป็นประจำจะช่วยให้ผมดกดำมากขึ้น ผมนุ่มลื่น เงางาม มีน้ำหนัก

ทางกลุ่มชีววิถีใส่ใจกระบวนการผลิตสินค้าทุกชนิด นับตั้งแต่การคัดสรรวัตถุดิบ ที่ใหม่ สด เก็บวันต่อวัน เช่น ใบหมี่ ขมิ้น มะกรูด ฯลฯ ผลิตภัณฑ์ชุมชนแห่งนี้ ช่วยสร้างรายได้ให้ชาวบ้านจากการปลูกพืชสมุนไพร เช่น ใบหมี่ และมะเฟือง กลุ่มชีววิถีรับซื้อในราคา กิโลกรัมละ 3 บาท ฝ่ายผลิตมีรายได้ วันละ 150-180 บาท และได้รับโบนัสสิ้นปี เฉลี่ยคนละ 1,500-2,000 บาท ปัจจุบันสินค้าของกลุ่มชีววิถีได้รับการคัดเลือกให้เป็นสินค้าโอท็อปเด่นประจำจังหวัดน่าน เป็นที่รู้จักของผู้บริโภคทั่วประเทศ มีการวางจำหน่ายทั้งในร้านค้าท้องถิ่น ร้านสปาชั้นนำทั่วไป นำความภาคภูมิใจมาสู่ชุมชน และสร้างรายได้เข้าสู่ท้องถิ่นหลายล้านบาทต่อปี

วิสาหกิจชุมชนชีววิถีตำบลน้ำเกี๋ยน เป็นศูนย์เรียนรู้ด้านการผลิตเครื่องสำอางสมุนไพรโดยชุมชน และช่วยขยายองค์ความรู้ไปสู่กลุ่มผู้สนใจในจังหวัดน่าน โดยการเป็นวิทยากรฝึกอบรมการทำแชมพูสมุนไพร และสบู่สมุนไพรแล้วกว่า 20 ชุมชน และมีคณะศึกษาดูงาน มาเรียนรู้ที่กลุ่มชีววิถีเป็นประจำทุกเดือน

ผู้สนใจสามารถเยี่ยมชมกิจการวิสาหกิจชุมชนชีววิถี อาคารเลขที่ 130 หมู่ที่ 4 ตำบลน้ำเกี๋ยน อำเภอภูเพียง จังหวัดน่าน 55000 โทร. (054) 684-079