วันที่ 2 เมษายน ทุกปีนั้นเป็นวันอนุรักษ์มรดกไทยซึ่งเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี  ด้วยพระราชกรณียกิจน้อยใหญ่อันมีคุณูปการแก่ศิลปวัฒนธรรมอย่างหาที่สุดมิได้นั้น พระองค์จึงทรงเป็น “พระผู้เป็นธงชัยแห่งสรรพศิลป์” ดังประจักษ์ชัดว่าพระองค์นั้นทรงพระปรีชาสามารถในศิลปวัฒนธรรมหลายๆ ด้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้านประวัติศาสตร์  โบราณคดี อักษรศาสตร์และดนตรีไทย พระองค์ได้พระราชทานพระราชดำริที่เป็นคุณประโยชน์ในการอนุรักษ์ ส่งเสริม และให้การอุปถัมภ์ในด้านศิลปวัฒนธรรมของประเทศอยู่ตลอดเวลา  ทำให้พระองค์ได้รับการทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระราชสมัญญาว่า “เอกอัครราชูปถัมภกมรดกวัฒนธรรมไทย” และ“วิศิษฎ์ศิลปิน” ซึ่งมีความหมายว่า ทรงมีพระอัจฉริยภาพและทรงพระปรีชาสามารถในศิลปะหลายสาขา ทรงเป็นปราชญ์ที่มีความรอบรู้ด้านวัฒนธรรมอย่างแท้จริง

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเอาพระทัยใส่ในงานด้านศิลปวัฒนธรรมของชาติจนเป็นที่ประจักษ์แก่ปวงประชาราษฎร์อย่างดียิ่ง ดังเห็นได้จากการที่พระองค์ทรงพระปรีชาสามารถในการทรงดนตรีทั้งดนตรีไทยและดนตรีสากล และงานด้านนาฏศิลป์ โดยพระองค์ ทรงร่วมแสดงและทรงดนตรีไทยในโอกาสต่างๆ อย่างสม่ำเสมอ ทรงมีความรู้เรื่องเพลงไทย และทรงดนตรีไทยได้อย่างเชี่ยวชาญ ในวันเปิดงานดนตรีไทยครั้งนั้น ได้พระองค์ทรงระนาดเอกนำวงดนตรีของสถาบันต่างๆ โดยบรรเลงเพลงชื่นชุมนุมกลุ่มดนตรีที่ได้ทรงพระราชนิพนธ์คำร้อง โดยอาจารย์มนตรี ตราโมท เป็นผู้ประพันธ์ทำนอง ต่อมาจึงใช้เพลงนี้เป็นเพลงประจำ และเป็นเพลงสัญลักษณ์ของงานดนตรีไทยอุดมศึกษา นอกจากจะทรงเป็นผู้นำในการแสดงดนตรีไทยแล้ว

ทรงถ่ายกับนักเขียนไทย

พระองค์ทรงมีพระอัจฉริยภาพทางอักษรศาสตร์และทรงพระราชนิพนธ์วรรณกรรมทั้งสารคดีและบันเทิงคดีที่ทรงคุณค่าด้านวรรณศิลป์ มีผลงานพระราชนิพนธ์ที่รู้จักหลายเล่มเช่น กษัตริยานุสรณ์

กาลเวลาที่ผ่านเลย ความคิดคำนึง  คำฉันท์ดุษฎีสังเวยและกาพย์ขับไม้ ฉันท์ดุษฎีสังเวยสมโภชพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ฝากฝันกลอนกานท์ พุทธศาสนสุภาษิตคำโคลง แก้วจอมแก่น แก้วจอมซน ขบวนการนกกางเขน ความฝัน ผีเสื้อ มุ่งไกลในรอยทราย-ย่ำแดนมังกร จารึกปราสาทหินพนมวัน ทศบารมีในพุทธศาสนาเถรวาท บันทึกเรื่องการปกครองของไทยสมัยอยุธยาและต้นรัตนโกสินทร์ประวัติศาสตร์ไทยสมัยรัตนโกสินทร์ : การปฏิรูปการปกครอง ภูมิศาสตร์กับวิถีชีวิตไทย ดั่งดวงแก้ว ดุจดวงตะวัน มณีพลอยร้อยแสง เป็นต้น ล้วนเป็นผลงานที่ประจักษ์ถึงพระปรีชาสามารถแก่พสกนิกรชาวไทยและชาวต่างชาติเป็นอย่างดี สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี ได้พระราชทาน พระราชูปถัมภ์อันหลากหลาย และประกอบพระราชกิจมากมายเพื่อช่วยอนุรักษ์ พัฒนาศิลปวัฒนธรรมไทยให้เป็นสมบัติของชาติอย่างยั่งยืน ทั้งในเรื่องการช่างไทย ดนตรีไทย นาฏศิลป์ งานพิพิธภัณฑ์ โบราณสถานในภูมิภาคต่างๆ ตลอดจนเรื่องอาหารไทย และวิถีชีวิตไทยในด้านอื่นๆ ด้วยพระมหากรุณาธิคุณดังกล่าวล้วนสร้างขวัญกำลังใจ และก่อให้เกิดการตื่นตัวในวงการศิลปวัฒนธรรมอย่างกว้างขวาง ทรงเป็นปราชญ์ทางภาษา วรรณคดี ประวัติศาสตร์ โบราณคดีและพิพิธภัณฑวิทยา อีกทั้งได้พระราชทานปัญญาความรู้ในเรื่องเหล่านี้แก่วงวิชาการ ที่สำคัญยิ่งด้วยพระอัจฉริยภาพและพระปรีชาสามารถในศิลปวัฒนธรรมดังกล่าวที่มากพ้นสุดพรรณนานั้นได้ทำให้งานศิลปวัฒนธรรมดำรงอยู่และดำเนินงานจนเป็นหลักชัยของประเทศ โดยมีพระองค์ทรงเป็นธงชัยแห่งสรรพศิลป์ : “สิปปธัช” ของแผ่นดิน  ที่สถิตอยู่ในใจของปวงชนชาวไทยตลอดไป

เจ้าฟ้านักบันทึก

ผังโครงการพระราชดำริ

ตราเฉลิมพระเกียรติ

เหรียญที่ระลึก

ทรงดนตรี

เจ้าฟ้านักดนตรีไทย

ทรงศึกษาศิลาจารึกปราสาทหินพนมรุ้ง

ทอดพระเนตรหนังสือหายาก