จากปัญหาสภาพดินเสื่อมโทรมที่เพิ่มมากขึ้นในปัจจุบัน ส่งผลให้พื้นที่การเกษตรได้รับผลกระทบเป็นอย่างมาก ดังนั้น การใช้หญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ จึงถูกหยิบยกมาเพื่อเป็นแนวทางในการปรับปรุงบำรุงดินอย่างจริงจังตั้งแต่ปี 2534 ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ทรงมีพระราชดำริให้หน่วยงานต่างๆ ทำการศึกษาวิจัยถึงคุณประโยชน์ของหญ้าแฝก โดยมีพระราชดำริตอนหนึ่งว่า

“…ให้ใช้หญ้าแฝกในการพัฒนา ปรับปรุงบำรุงดิน ฟื้นฟูดินให้มีความอุดมสมบูรณ์ และแก้ปัญหาดินเสื่อมโทรม…”

หญ้าแฝก เป็นพืชมหัศจรรย์แห่งการอนุรักษ์ดินและน้ำ พืช มีระบบรากที่ลึก แพร่กระจายไปในดินโดยตรง ซึ่งถือเป็นแนวทางหนึ่งที่จะช่วยเสริมความแข็งแกร่งให้แก่ผืนดิน เปรียบเสมือนเป็นกําแพงดินธรรมชาติ ป้องกันการพังทลายของดิน ป้องกันดินถล่ม น้ำท่วมฉับพลัน เป็นพืชที่ทนแล้งได้ดี สามารถกักเก็บน้ำและความชื้นได้ ระบบรากหยั่งลึก 1.5-3 เมตร และแผ่ขยายกว้างเพียง 50 เซนติเมตร รอบกอเท่านั้น ไม่เป็นอุปสรรคต่อพืชที่ปลูกข้างเคียง สามารถนำไปปลูกบนพื้นที่สองข้างรอบขอบคลองชลประทาน อาทิ อ่างเก็บน้ำ บ่อน้ำ ขอบตลิ่ง คอสะพาน ไหล่ถนน เพื่อป้องกันการชะล้างพังทลายของดิน

นายสุรเดช เตียวตระกูล อธิบดีกรมพัฒนาที่ดิน กล่าวว่า กรมพัฒนาที่ดินและหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้สำรวจเก็บตัวอย่างหญ้าแฝกที่กระจายอยู่ทั่วประเทศ 112 ตัวอย่าง แบ่งเป็น 2 ชนิด ได้แก่ หญ้าแฝกลุ่มและหญ้าแฝกดอน โดยแนวกอหญ้าแฝกจะช่วยกักเก็บตะกอนดินที่ถูกน้ำพัดมา ตะกอนทับถมจะถูกพัฒนาเป็นคันดินธรรมชาติ ช่วยลดความเร็วของน้ำที่ไหลบ่า ช่วยให้น้ำซึมลงในดินได้อย่างรวดเร็ว ซึ่งการปลูกหญ้าแฝกในแต่ละพื้นที่จะแตกต่างกันออกไป เช่น การปลูกหญ้าแฝกในพื้นที่ลาดชัน ควรปลูกตามแนวระดับขวางความลาดเทในต้นฤดูฝน โดยการทำแนวร่องปลูกตามแนวระดับใช้ระยะปลูก 5 เซนติเมตร ระยะห่างแถวตามแนวดิ่งไม่เกิน 2 เมตร การปลูกหญ้าแฝกเพื่อคุมร่องน้ำและกระจายน้ำ โดยควรปลูกหญ้าแฝกพาดขวางร่องน้ำ และทำการขุดหลุมปลูกขวางร่องน้ำเป็นแนวตรงหรือแนวหัวลูกศรชี้ย้อนไปในทิศทางที่น้ำไหล อาจจะใช้กระสอบทราย หรือก้อนหิน ช่วยคันเสริมฐานให้มั่นคงตามแนวปลูกหญ้าแฝก ระยะห่างต่อต้น 10 เซนติเมตร และระยะห่างระหว่างแนวปลูกหญ้าแฝกตามแนวดิ่งไม่เกิน 2 เมตร โดยควรปลูกหญ้าแฝกต่อจากแนวคันดินกั้นน้ำออกไปทั้งสองข้างเพื่อกระจายน้ำเข้าสู่พื้นที่เพาะปลูก การปลูกหญ้าแฝกเพื่อรักษาความชุ่มชื้นในสวนไม้ผล เกษตรกรควรปลูกหญ้าแฝกในสวนไม้ผลระยะที่ไม้ผลยังไม่โตหรือปลูกก่อนที่จะลงไม้ผล โดยปลูกแถวหญ้าแฝกขนานไปกับแถวของไม้ผลที่ระยะกึ่งกลางของแถวไม้ผล หรือปลูกเป็นรูปครึ่งวงกลมให้ห่างจากโคนต้นไม้ผล 2.5 เมตร การปลูกหญ้าแฝกในพื้นที่ราบหรือพื้นที่ลุ่ม ที่มีการปรับสภาพเป็นแปลงยกร่องเพื่อปลูกพืชนั้น สามารถปลูกหญ้าแฝกเป็นแถวรอบขอบเขตพื้นที่ หรือปลูกที่ขอบแปลงยกร่องหญ้าแฝก จะช่วยยึดดินไม่ให้พังทลาย และรักษาความชื้นในดินเอาไว้ และการปลูกรอบขอบสระเพื่อกรองตะกอนดิน ควรปลูกตามแนวที่ระดับน้ำสูงสุดท่วมถึง 1 แนว และปลูกเพิ่มขึ้นอีก 1-2 แนว เหนือแนวแรก ซึ่งขึ้นอยู่กับความลึกของขอบสระ ระยะปลูกระหว่างต้นประมาณ 10 เซนติเมตร ในระยะแรกควรดูแลปลูกซ่อมแซมให้แถวหญ้าแฝกเจริญเติบโตหนาแน่น เมื่อน้ำไหลบ่ามาลงสระ ตะกอนดินที่ถูกพัดพามากับน้ำ จะติดค้างอยู่กับแถวหญ้าแฝก ส่วนน้ำจะค่อยๆ ไหลผ่านลงสู่สระ และระบบรากของหญ้าแฝกยังช่วยยึดติดดินรอบๆ ขอบสระไม่ให้เกิดการพังทลายในที่สุด

“ที่ผ่านมากรมพัฒนาที่ดิน ได้สนองพระราชดำริโดยการปลูกหญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ำ จนปัจจุบันมีการปฏิบัติงานอย่างเป็นรูปธรรมและปรากฏผลสำเร็จอย่างชัดเจน สามารถลดการชะล้างและพังทลายของดิน ปรับปรุงและฟื้นฟูดินที่เสื่อมโทรมให้มีความอุดมสมบูรณ์มากขึ้น อีกทั้งยังได้เน้นย้ำและรณรงค์ให้เกษตรกรหันมาปลูกหญ้าแฝกกันให้มากขึ้น โดยล่าสุดได้จัดทำ “โครงการแปดล้านเก้ากล้าหญ้าแฝก น้อมเกล้าถวายพ่อแห่งแผ่นดิน” โดยการร่วมกันปลูกหญ้าแฝกจำนวน 8,900,000 กล้า ถวายเป็นพระราชกุศล แด่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร เพื่อเป็นการถวายความอาลัย และรำลึกในพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้ ที่ทรงเป็นผู้นำการพัฒนาและอนุรักษ์ทรัพยากรดินอย่างยั่งยืน ตลอดจนเป็นการสืบสานพระราชปณิธานในการอนุรักษ์ดินและน้ำให้มีความอุดมสมบูรณ์ โดยให้สำนักงานพัฒนาที่ดินทั้ง 12 เขตทั่วประเทศ ดำเนินการคัดเลือกพื้นที่ในการปลูกหญ้าแฝก พร้อมกับเชิญชวนเกษตรกรและประชาชนทั่วไปได้มีส่วนร่วมในการดำเนินกิจกรรม ซึ่งมีระยะเวลาดำเนินการตั้งแต่วันที่ 9 มิถุนายน – 9 กรกฎาคม 2560” อธิบดีกรมพัฒนาที่ดิน กล่าวทิ้งท้าย