งาอ้อมจักรวาลของพระเศวตฯ

หลังจากได้มีกำหนดการพระราชทานเพลิงพระบรมศพแล้ว การสร้างพระเมรุมาศในวาระนี้จึงมีความสำคัญยิ่ง ด้วยเป็นผลงานศิลปกรรมชั้นยอดหนึ่งเดียวที่เกิดขึ้น ณ มณฑลท้องสนามหลวง ซึ่งเป็นพระเมรุมาศที่ถูกออกแบบแตกต่างจากอดีตมาก จนปวงชนชาวไทยต่างเฝ้าติดตามอยู่เป็นระยะ การสร้างศิลปกรรมประกอบพระเมรุมาศให้สมกับเป็นสรวงสวรรค์อันงดงามครั้งนี้ได้ช่างฝีมือจากกรมศิลปากรและช่างอาสาผู้มีฝีมือช่วยกันสร้างสรรค์ โดยเฉพาะการสร้างสระอโนดาตที่จะมีการขุดสระน้ำขึ้นให้สมจริงและตรงเชิงบันไดมีเสาพญานาคเศียรเดียวทั้งสี่มุมซึ่งแต่ละมุมนั้นได้ออกแบบพญานาคไม่เหมือนกัน ส่วนบริเวณทางขึ้นนั้นมีสัตว์ 4 ชนิดตามไตรภูมิ คือ ช้าง ม้า พระโค และสิงห์ ด้านทิศเหนือนั้นประดิษฐานช้างสูง 108 เซนติเมตร ยืนเฝ้าบันไดและริมสระอโนดาตนั้นมีสวนช้าง 10 ตระกูล ซึ่งมีความสูง 30 เซนติเมตร ได้แก่

1.ช้างตระกูลกาฬวกะหัตถี หรือกาลาวกหัตถี สีดำเป็นช้างที่มีสีกาย ผิวหนังและขุมขนทั่วร่างประดุจสีปีกกาหรือตระกูลช้างที่เกิดใกล้กับเขากาฬคีรีในประเทศอินเดีย

2.ช้างตระกูลคังเคยยนาเคนทร์ หรือคังไคย สีอุทกวารี (น้ำ) เป็นช้างที่เกิดอยู่ในเขตหัวเมือง ที่ตั้งอยู่ใกล้กับแม่น้ำคงคา ในประเทศอินเดีย

3.ช้างตระกูลปัณฑรนาเคนทร์ หรือปัณฑรหัตถี สีขาวเป็นช้างที่มีสีกายดุจเขาไกรลาส คือมีหนังและขนขาวเลื่อม เป็นมันดุจหิมะ ที่ตกปกคลุมยอดเขาที่ต้องแสงอาทิตย์ในตอนรุ่งอรุณ

4.ช้างตระกูลตัมพหัตถี สีทองแดงเป็นช้างที่มีผิวกายสีทองแดง ตาค่อนข้างเผือกออกเป็นแดง ขนหางแลดูคล้ายดอกบัวแดง

5.ช้างตระกูลปิงคถหัตถี สีจำปา เป็นช้างที่มีผิวกายเหลืองอ่อนขนยาวเป็นดอกเลาทั่วร่างกาย

6.ช้างตระกูลคันธหัตถี สีไม้กฤษณาเป็นช้างที่มีสีกายดังไม้กฤษณา สังเกตได้จากกลิ่นผิวกายหอม มูลถ่ายออกมาก็หอม

7.ช้างตระกูลมงคลหัตถี สีอัญชันเป็นช้างที่นับว่าเป็นมิ่งมงคล มีสีกายดำปนเขียวประดุจนิลอัญชัน ถ้าอยู่บ้านเมืองใด เมืองนั้นบ้านนั้นจะมีแต่ความสุขความเจริญ

8.ช้างตระกูลเหมหัตถี สีทองเป็นช้างที่มีสีกายประดุจสีทอง

9.ช้างตระกูลอุโบสถ สีทองเป็นช้างที่มีลักษณะสีกายเหลืองอร่าม ประดุจสีทอง และ

10.ช้างตระกูลฉัททันต์ สีขาวบริสุทธิ์ เป็นช้างที่มีลักษณะ เท้าแดงปากแดง ขาวเผือกงามบริสุทธิ์ประดุจสีเงินยวง จาก ตำราคชศาสตร์ ในวิชาไตรเทพ ของศาสนาพราหมณ์ มี 2 ตำรา คือ ตำราคชลักษณ์ กล่าวถึงรูปพรรณสัณฐานของช้าง ทั้งดีและชั่ว และตำราคชกรรม กล่าวถึงตำราที่รวบรวม เวทมนตร์คาถา กระบวนการจับช้าง รักษาช้าง และการบำบัดเสนียดจัญไรต่างๆของช้าง

รัชกาลที่ 9 ทรงขึ้นระวางช้างเผือก

ดังนั้นในการสร้างช้างตระกูลให้ปรากฏในสวนอโนดาตแห่งพระเมรุมาศนั้นเป็นมงคลตามตำราพระคชศาสตร์ที่กล่าวถึงการกำเนิด ช้างมงคล ว่า พระนารายณ์ ได้เนรมิตดอกบัว ให้เป็น โลก ทรงแบ่งกลีบ และเกสรบัวดอกนั้น ออกเป็น 4 ส่วนนำไปถวายพระพรหม พระอิศวร พระวิษณุและพระอัคนี และพระมหาเทพทั้งสี่ทรงเนรมิตช้างจากกลีบและเกสรบัวที่พระนารายณ์ประทาน และสามารถแบ่งช้างมงคลเป็น 4 ตระกูล ตามนามแห่งเทพผู้ให้กำเนิด คือ ช้างตระกูลพรหมพงศ์ พระพรหม เป็นผู้สร้าง ช้างตระกูลนี้เมื่อมาสู่พระบารมีย่อมให้เกิดความเจริญรุ่งเรืองทั้งทางวัตถุและวิทยาการต่างๆ

ตำราช้างโบราณ

ช้าง ตระกูลอิศวรพงศ์ พระอิศวรเป็นผู้สร้าง ช้างตระกูลนี้เมื่อมาสู่พระบารมีบ้านเมืองจะมีความเจริญรุ่งเรืองด้วยทรัพย์และอำนาจ ช้างตระกูลวิษณุพงศ์ พระวิษณุ (พระนารายณ์)เป็นผู้สร้าง ช้างตระกูลนี้เมื่อมาสู่พระบารมีย่อมมีชัยชนะแก่ศัตรู ฝนจะตกต้องตามฤดูกาล ผลาหารธัญญาหารจะบริบูรณ์ และช้างตระกูลอัคนีพงศ์พระอัคนี เป็นผู้สร้าง ช้างตระกูลนี้เมื่อมาสู่พระบารมีบ้านเมืองจะเจริญด้วยมังสาหารและมีผลในทางระงับศึก อันพึงจะเกิดขึ้นหรือเกิดขึ้นแล้ว ทั้งมีผลในทางระงับความอุบาทว์ทั้งปวง อันเกิดแก่บ้านเมืองและราชบัลลังก์ ด้วยเหตุที่ช้างเป็นสัตว์มงคลคู่บ้านคู่เมืองมาช้านาน ช่างศิลปะจากเพาะช่างได้นำช้างตระกูลพรหมพงศ์มาสื่อถึงรัชกาลที่ 9 กษัตริย์ผู้ครองแผ่นดินด้วยพรหมวิหาร 4 จึงเพิ่มลักษณะพิเศษ“งาอ้อมจักรวาล” ที่ปรากฏในพระเศวตอดุลยเดชพาหะฯ ช้างคู่พระบารมีของพระองค์ แล้วยังมีความพิเศษ ช้างของพระโพธิสัตว์ ชื่อพญาฉัททันต์ ที่เพิ่มลักษณะอันเป็นอุดมคติซึ่งเป็นภูมิคชศาสตร์ที่เป็นมงคลยิ่งแล้ว

แผนผังพระเมรุมาศ รัชกาลที่ 9 

พระเมรุมาศ

ภูมิทัศน์พระเมรุมาศ รัชกาลที่ 9