ปัญหาเรื่อง “หมัด” เป็นเรื่องที่ก่อให้เกิดความน่ารำคาญให้กับสุนัข แมว รวมถึงคนเลี้ยง และเป็นต้นเหตุให้เกิดอาการคันและเกาจนเกิดปัญหาโรคผิวหนัง รวมถึงยังเป็นตัวนำของพยาธิตืดในทางเดินอาหารได้อีกด้วย วันนี้เรามารู้จัก “หมัด” เพื่อจะได้หาวิธี “จัดการหมัด ให้อยู่หมัด” กัน ผมมีข้อมูลจาก ผศ.น.สพ.ดร.ปิยนันท์ ทวีถาวรสวัสดิ์ จาก หน่วยปรสิตวิทยา ภาควิชาพยาธิวิทยา คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มาฝากครับ

“หมัด” หรือ “flea” เป็นปรสิตภายนอก ที่สามารถพบได้ทั้งในสุนัขและแมว มีขนาดเล็กมาก จนอาจเป็นจุดเล็กๆ เท่านั้น

หมัดตัวเต็มวัยจะมีความยาวประมาณ 2-3 มม. มีสีน้ำตาลเข้ม มีลักษณะแบนด้านข้าง มีความสามารถในการกระโดดได้สูง ทำให้ดูเหมือนหายตัวจากจุดหนึ่งไปอีกจุดหนึ่ง

หมัดจะเข้าหาตัวสัตว์โดยอาศัยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์จากสัตว์ โดยทั่วไปหมัดจะไม่ผสมพันธุ์ก่อนดูดเลือด หรือถ้าผสมพันธุ์ก่อนดูดเลือด หมัดตัวเมียมักจะไม่ออกไข่ หรือไข่ก็จะไม่ฟักตัว

หมัดตัวเมียอายุน้อยจะดูดเลือดและน้ำหนักจะเพิ่มขึ้นถึง 75% หลังจากดูดเลือดแล้ว 12 ชม. และเมื่อดูดเลือดแล้ว 10 นาที จะเริ่มถ่ายอุจจาระ และอุจจาระจะแห้งเร็วมาก และมีสีแดงปนดำ

เมื่อหมัดขึ้นสู่ตัวสัตว์ จะอาศัยอยู่บนตัวสัตว์ได้นานเป็นสัปดาห์ หมัดตัวเมียที่มีอายุ 4 วัน หลังเริ่มได้ดูดเลือด 2 วัน ก็จะเริ่มวางไข่

“ไข่หมัด” จะมีสีขาว ขนาดเล็กมาก ประมาณ 0.3 x 0.5 มม. ซึ่งหมัดสามารถวางไข่ได้มากถึง 11-46 ฟองต่อวันตลอดชีวิตของหมัดอาจวางไข่ได้ 300-500 ฟอง และมีชีวิตอยู่ได้ประมาณ 50-100 วัน

ไข่ถูกวางบนตัวสัตว์ จากนั้นจะล่วงลงสู่พื้นในระยะเวลาไม่นาน ไข่จะสะสมอย่างมากโดยเฉพาะบริเวณพรมที่สัตว์เลี้ยงนอน ถ้าความชื้นสัมพัทธ์สูงถึง 70% และอุณหภูมิ 35 °C
ประมาณ 50% ของไข่จะฟักได้ภายในเวลา 1.5 วันเท่านั้น  เมื่อไข่หมัดเจริญขึ้นเป็นตัวอ่อน

“ตัวอ่อน” จะลอกคราบ 2 ครั้ง โดยตัวอ่อนจะกินอาหารน้อย กินอุจจาระแห้งๆของหมัดตัวเต็มวัยที่ถ่ายไว้ ทำให้มองเห็นภายนอกเป็นตัวสีออกน้ำตาล หมัดตัวอ่อนจะคลานหนีแสงสว่าง จะเคลื่อนไหวเมื่อถูกกระตุ้น และ “ถ้าอยู่ในที่แห้ง ตัวอ่อนก็จะตายง่าย” จะมีชีวิตอยู่ได้ดีที่อุณหภูมิ 21-32 °C

หมัดตัวอ่อนจะต้องสร้างเกาะป้องกันคล้ายตัวไหม เพื่อพัฒนาไปเป็นระยะกลางวัย ซึ่งใช้เวลาสร้างประมาณ 5-14 วันปัจจัยสำคัญของการเกิดระยะนี้คืออาศัยฮอร์โมนของตัวหมัด

“ตัวกลางวัย” จะใช้เวลาประมาณ 7-19 วัน  บางครั้งการเจริญเป็นหมัดตัวเต็มวัยจะใช้เวลานาน 140-155 วันบางครั้งหมัดอาจจะอยู่ในช่วงระยะกลางวัยได้นานถึง 6 เดือน ซึ่งนับเป็นปัญหาในการควบคุมประชากรหมัดอย่างมาก

สัปดาห์หน้าเรามาคุยกันเรื่องการก่อโรคของหมัด รวมถึงการควบคุมและกำจัดหมัดกันต่อนะครับ

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ ดร.ทิลดิสร์ รุ่งเรืองกิจไกร

ฝ่ายประชาสัมพันธ์และส่งเสริมภาพลักษณ์องค์กร

คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย