เครื่องเบญจรงค์งานพระเมรุมาศ รัชกาลที่ ๙

โครงการธุรกิจไตรภาคีมุ่งสู่สากลโดยมีกิจกรรมส่งเสริมศักยภาพนั้น กิจกรรม Familiarzation Trip เมื่อเร็วๆ นี้ ได้ทำให้รู้จัก หมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี ของสมุทรสาคร ซึ่งถือว่าเป็นหมู่บ้านทำมา
หากินที่มีชื่อเสียงไปทั่วโลกจากผลงานศิลปกรรม คือ การออกแบบเครื่องเบญจรงค์ร่วมสมัยและสืบสานเครื่องเบญจรงค์แบบเก่าที่มีการศึกษาและเรียนรู้ผ่านบุคคลผู้สืบสายงานวัฒนธรรมจนสามารถมีรูปแบบและความเด่นของตนเอง เช่น อุไรเบญจรงค์ของ ป้าอุไร แตงเอี่ยม ประธานกลุ่มหมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี ผู้สร้างตำนานหมู่บ้านเบญจรงค์มาจนถึงวันนี้ เอกลักษณ์เฉพาะตัวเน้นเบญจรงค์ที่มีลวดลายโบราณในสมัยรัชกาลที่ ๒ และรัชกาลที่ ๕ แล้วยังออกแบบลวดลายใหม่ๆ เพื่อสืบสานวัฒนธรรมและประเพณีไทยเป็นภาพประดับ หนูเล็กเบญจรงค์ มีลักษณะเด่นของภาพศิลปะเบญจรงค์พุทธประวัติ ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ลายไม้เลื้อย ลายจักรี และภาพศิลปะที่ใช้เทคนิคการเขียนลายแบบเบญจรงค์มาประยุกต์ใช้

ภาพพระพุทธประวัติ

แดงเบญจรงค์ มีลักษณะเด่นของการออกแบบสิ่งที่ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น นาฬิกา กรอบรูป พวงกุญแจ และผลิตภัณฑ์สำหรับสปา เป็นต้น และจัดภายในบ้านแสดงห้องสรง และห้องเสวยที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เคยเสด็จฯมาประทับ ปานรดาเบญจรงค์ ออกแบบเบญจรงค์ตามสั่งแล้วยังจัดโฮมสเตย์ให้นักท่องเที่ยวได้เรียนรู้วิถีของหมู่บ้าน และหาประสบการณ์การลงสีเบญจรงค์สังวาลย์เซรามิก สร้างชิ้นงานเครื่องดินออกมาเป็นรูปทรงต่างๆ ตามสั่งโดย ลุงสังวาลย์ ที่มีฝีมือประณีตสวยงามเพื่อส่งต่อให้ช่างได้เขียนสีเบญจรงค์ในแต่ละบ้านที่มีเอกลักษณ์ด้านการออกแบบและสร้างชิ้นงานของตน

เครื่องลายเขียนสีแบบเก่า

หมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดีนั้นมีกระบวนการผลิตเครื่องเบญจรงค์ที่ดียังคงอนุรักษ์การผลิตรูปแบบเก่าจากช่างโบราณ เป็นงานหัตถกรรมเชิงประณีตที่ใช้มือทำเท่านั้น ไม่มีเทคโนโลยีหรือเครื่องจักรมาใช้สำหรับขั้นตอนการทำนั้นมีรูปแบบชัดเจน คือ ๑.เตรียมเครื่องปั้นขาว ๒.เขียนลาย ๓.ลงสี ๔.วนทอง ๕.เผาเคลือบ อันเป็นขั้นตอนการผลิตชิ้นงานเบญจรงค์ของชาวบ้านดอนไก่ดีที่เริ่มต้นด้วยการเลือกเครื่องปั้นขาวเนื้อดี แล้วนำมาเขียนลาย และการลงสี ซึ่งมีทั้งแบบดั้งเดิมคือแบบมัน จนถึงรูปแบบใหม่ แบบนูนและด้าน จากนั้นนำเครื่องเบญจรงค์เข้าเตาเผา การอบในเตาเผานั้นก็ต้องอบที่อุณหภูมิ ๘๐๐-๑,๒๐๐ องศา หรือใช้เวลาประมาณครึ่งวัน การอบสีหลังจากเขียนลวดลายแล้วจะนำเข้าเตาอบที่อุณหภูมิ ๘๐๐ องศา ใช้เวลาประมาณ ๓ ชม.ซึ่งถ้าอุณหภูมิแรง และใช้เวลานานกว่านี้จะทำให้สีไม่สดอาจละลายได้ จึงมีข้อห้ามว่าก่อนจะนำเข้าเตาอบห้ามนำมือไปแตะต้องสีที่เขียนเคลือบไว้เด็ดขาด

หมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี

กระบวนผลิตทั้งหมดนี้มาจากการเรียนรู้และประสบการณ์จนเป็นภูมิปัญญาที่ตกผลึกการเรียนรู้และบูรณาการความคิดที่นำไปสู่การสร้างสรรค์ผลงานศิลปหัตถกรรมให้มีคุณค่าในศิลปกรรมเฉพาะตัว พร้อมกับได้พัฒนารูปแบบของเครื่องเบญจรงค์ให้สอดคล้องกับสมัยนิยมจากการใฝ่รู้สู้สิ่งยากผ่าน ความรู้สึก การสังเกต การคิดและการปฏิบัติ จากการเรียนรู้เป็นองค์ความรู้ใหม่ จึงไม่แปลกใจที่งานผลิตเครื่องเบญจรงค์ของหมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี อำเภอกระทุ่มแบน จังหวัดสมุทรสาคร ได้สร้างผลงานจนมีชื่อเสียงสู่สากลที่ทำรายได้จากการส่งออกและการสั่งผลิตสำหรับงานสำคัญของแผ่นดิน อีกทั้งยังสร้างการเรียนรู้แบบปฏิบัติจริงไปพร้อมกัน

ร้านจำหน่ายในหมู่บ้าน

ซึ่งปัจจุบันนั้นการถ่ายทอดความรู้ยังคงยึดหลักการเรียนรู้จากการทำงานจริง เพราะงานศิลปะเบญจรงค์นั้นเป็นงานฝีมือที่ไม่สามารถจับมือใครมาทำได้ ดังนั้น ผู้สนใจใฝ่รู้จะต้องสู้สิ่งยากตามอย่างบรรพบุรุษนั้นให้ โดยการเรียนรู้จริงเท่านั้นและมีเวลามากพอในการเรียนรู้จนประสบผลความสำเร็จได้จริง ด้วยเหตุนี้ ผลงานเบญจรงค์ของหมู่บ้านเบญจรงค์จากแห่งนี้จึงมีรางวัล สินค้า OTOP ระดับห้าดาว ปีพ.ศ.๒๕๔๖ รับรองผลงานการผลิตเครื่องเบญจรงค์ที่หลากหลายลวดลาย เช่น ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ลายไม้เลื้อย ลายจักรี ลายประเพณีไทย ประเพณีสงกรานต์ ลายตลาดน้ำดำเนิน ลายดอกพิกุลลายก้านแย่ง และลวดลายดอกไม้จีนต่างๆ ฯลฯ สีแบบต่างๆ เช่น แบบด้าน แบบมัน แบบด้านนูนซึ่งหาได้ยากในปัจจุบันนั้น ได้รับการเรียนรู้ฟื้นฟู จนสามารถผลิตได้ เป็นผลงานจากที่นี่ส่วนใหญ่ซึ่งถือเป็นแหล่งเรียนรู้ต้นแบบและสามารถออกแบบผลิตงานชิ้นเดียวได้ตามสั่งแห่งเดียว

สนใจดูงานและการดำเนินงานนั้นติดต่อกลุ่มหมู่บ้านเบญจรงค์ดอนไก่ดี จ.สมุทรสาคร นี้ได้ที่ โทร.๐๓๔-๔๗๓๔๘๐, ๐๘๑-๘๖๑๔๖๒๖ ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่สร้างภูมิปัญญาไทยสู่สากลได้ตามจริง

ป้าอุไร แตงอ่อน ผู้สร้างตำนานดอนไก่ดี

ช่างลงสีเบญจรงค์ก่อนเคลือบ

งานออกแบบใหม่