ผอ.อพท.กับงานปั้นดิน

การเดินหน้าสู่ประเทศไทย ๔.๐ นั้นทำให้ชุมชนหลายแห่งต่างพากันค้นหาตัวเอง และสร้างวิถีของตนให้น่าสนใจ จากชุมชนถนนสายวัฒนธรรม ชุมชนถนนคนเดิน ชุมชนตลาด ๑๐๐ ปี ชุมชนตลาดประชารัฐ ชุมชนนวัตวิถี และอะไรๆ นั้นต่างก็มุ่งให้ชุมชนหรือท้องถิ่นรักษาและสร้างสิ่งดีงามให้ยังอยู่ โดยเฉพาะงานหัตถกรรมที่มีศิลปะและภูมิปัญญา อย่างเครื่องสังคโลกของแคว้นสุโขทัย ที่สืบทอดต่อรุ่นมากว่า ๗๐๐ ปีนั้นยังเป็นที่สนใจของนักท่องเที่ยวที่เดินทางชมโบราณสถานในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยและแหล่งเตาเผาเครื่องสังคโลก ซึ่งเป็นแหล่งผลิตสินค้าส่งออกมาแต่โบราณ

หัตถกรรมจากฝีมือชาวบ้าน

ดังนั้น เครื่องสังคโลกแคว้นสุโขทัยจึงเป็นมากกว่าวัตถุสิ่งของ นอกจากจะเป็นตัวแทนในการบอกเล่าเรื่องราวในอดีต บอกความเจริญ และความอุดมสมบูรณ์ของแคว้นสุโขทัยแล้ว ยังเป็นตัวแทนที่ชาวสุโขทัยมีความภาคภูมิใจ ด้วยเป็นหัตถกรรมที่สร้างศิลปะชิ้นเดียวโดยไม่ซ้ำกัน จากช่างฝีมือที่มีความคิดสร้างสรรค์ของตนเอง โดยมีการพัฒนาออกแบบเครื่องสังคโลกและสร้างเป็นถ้วยชาม ของที่ระลึกที่สวยงามและงานศิลปะบนเครื่องเคลือบแบบโบราณ ผลงานแต่ละชิ้นนั้นใช้ช่างถึง ๓ คนในเป็น ช่างปั้น ช่างเขียนลาย ลงสีจากธรรมชาติและช่างเก็บรายละเอียด ใช้เวลามากกว่าสองชั่วโมงขึ้นไปจนถึงชิ้นงานที่ใช้เวลาหลายเดือนขึ้นอยู่กับการสร้างผลิตภัณฑ์งานศิลป์

เครื่องเคลือบเทียบแบบเก่า-ใหม่ 

ปัจจุบันเทคโนโลยีการผลิตครื่องปั้นดินเผาเข้ามามีบทบาทในกระบวนการผลิตมากขึ้น ทำให้มีราคาถูกกว่าเครื่องสังคโลกมาก จนส่งผลกระทบให้กรรมวิธีการผลิตเครื่องสังคโลกแบบเดิมนั้นเริ่มจะสูญหายไป จนผู้ประกอบการทยอยปิดตัวหันไปทำอาชีพอื่นแทนด้วยปัญหาดังกล่าวองค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน (อพท.) โดย พันเอก ดร.นาฬิกอติภัค แสงสนิท ผู้อำนวยการ อพท.และคณะ ซึ่งรับผิดชอบร่วมในการพัฒนาเมืองสุโขทัย ให้เป็นเมืองท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนในฐานะที่เป็นแหล่งมรดกโลกสำคัญของประเทศ จึงได้มีการพัฒนาทั้งคน ชุมชน แหล่งท่องเที่ยว วิถีชีวิต ศิลปวัฒนธรรมขึ้นให้เกิดความยั่งยืนตามภารกิจของ อพท. ที่ไม่ใช่แต่เพียงการอนุรักษ์เท่านั้น ต้องสร้างงานให้เกิดการสืบทอดอย่างยั่งยืนซึ่งจะต้องใช้เทคโนโลยีและ นวัตกรรม เข้ามาช่วยพัฒนา โดยเฉพาะงานเครื่องสังคโลก ซึ่งจะต้องคงอยู่และสานต่องานให้มีการพัฒนาและน่าสนใจสืบไป

เครื่องเคลือบเขียนลายแบบเก่า

จากการที่อพท.ได้ร่วมมือกับสถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (วว.) ในการพัฒนากระบวนการผลิตผลิตภัณฑ์สังคโลกเพื่อลดต้นทุนให้ผู้ประกอบการให้มีรายได้เพิ่มมากขึ้นนั้นได้ใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเข้ามาปรับปรุงกระบวนการผลิต ตั้งแต่วัตถุดิบ เช่น การเตรียมดินสำหรับปั้น เนื้อดินต้องเนียนละเอียดสม่ำเสมอเป็นเนื้อเดียวกัน มีคุณภาพคงที่ แนะนำวิธีการควบคุมความชื้น โดยมีกระบวนการตรวจสอบคุณภาพของวัตถุดิบที่ใช้ทั้งกระบวนการผลิต ด้วยการเปลี่ยนแหล่งวัตถุดิบนั้นจะส่งผลให้การควบคุมคุณภาพวัตถุดิบทำได้ยาก ซึ่งมีผลต่อคุณภาพของชิ้นงานที่เกิดขึ้นหลังการเผาเครื่องเคลือบ

เครื่องเคลือบลงสีแบบใหม่

ภายหลังที่ได้ควบคุมคุณภาพการผลิตนั้นได้พบว่าคุณภาพชิ้นงานดีขึ้นร้อยละ ๑๙ ลดการแตกร้าวจากกระบวนการผลิตได้ร้อยละ ๒๐-๓๐ สามารถลดความหนาของชิ้นงานช่วยลดเวลาการเผาได้ร้อยละ ๓๐-๕๐ ซึ่งประหยัดแก๊สได้ร้อยละ ๓๐ และเมื่อผลิตภัณฑ์มีน้ำหนักเบาขึ้นจึงลดต้นทุนค่าขนส่งในการจัดจำหน่าย อีกทั้งยังพบว่าผลิตภัณฑ์มีจุดสีดำลดลง มีเนื้อดินเนียนและมีความสม่ำเสมอมากขึ้น

การเขียนลายด้วยมือ

การพัฒนาเครื่องเคลือบสังคโลกครั้งนี้ อพท. ได้เชิญผู้เชี่ยวชาญจากเชียงใหม่ศิลาดล มาร่วมออกแบบผลิตภัณฑ์ประเภทเครื่องใช้บนโต๊ะอาหาร ในเบื้องต้นนั้นจัดทำรูปแบบชามสลัด ถ้วยซุป และจาน เพื่อให้เกิดการซื้อซ้ำ โดยปรับรูปแบบให้มีความร่วมสมัย สวยงาม สะดวกต่อการใช้งาน และปรับลวดลายให้มีความประณีต แต่ยังคงเอกลักษณ์ของการเป็นสังคโลกสุโขทัยไว้ ด้วยการเพิ่มเทคนิคการเขียนลายการเคลือบ เป็นการสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับผลิตภัณฑ์ให้ได้รับความนิยมมากขึ้น จากวิทยากรผู้เชี่ยวชาญด้านเทคนิคการถ่ายภาพ การเขียนเนื้อหานำเสนอ และการใช้แพลตฟอร์มที่เป็นนวัตกรรมทางการตลาดออนไลน์ทำให้ผลิตภัณฑ์การท่องเที่ยวของชุมชนที่เป็นoffline นั้นสามารถเข้าสู่โลก online ได้ตามนโยบายประเทศไทย 4.0 ของรัฐบาล จนมั่นใจได้ว่าเครื่องสังคโลกจะกลับมาเป็นสินค้าส่งออกที่สำคัญอีกครั้งในปัจจุบัน